Тываның Баштыңы Чаңгыс аай дүүштүрүлге төвүн тургузуп, дилеп-тывар ажылдарны күштелдирген

Дүүн, Тыва төпке, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг тускай шериг операциязының үезинде ис чок читкен шериг албанныгларның чоок улузу-биле ужуражып, моон соңгаар кандыг хөделиишкиннерни кады кылырын сайгарып чугаалашкан.

Ужуражылгага ТШО киржикчилерниң айтырыгларының талазы-биле хөй талалыг ажылдыг “Ада-чурт камгалакчылары” күрүне фондузунуң Тыва Республикада салбырының удуртукчузу Мерген Кызыл-оол, РФ-тиң Истелге комитединиң Тыва Республикада Истелге эргелелиниң криминалистика килдизиниң начальниги Кан Ховалыг, Тыва Республиканың “Суд-медицина экспертиза бюрозу” күрүне албан чериниң начальниги Херел Доржу, ТР-ниң Шериг комиссариадының болгаш чазак-чагырганың төлээлери киржип, чыглып келген чоннуң аарышкылыг айтырыгларын дыңнап, ону шиитпирлээриниң аргаларын сайгарып көрген.

Тываның Баштыңы тускай шериг операциязының киржикчилериниң, оларның өг-бүлелериниң бөгүнгү чидиг айтырыын шиитпирлээринге тодаргай, чиге хөделиишкиннерни чорудары-биле хөй ажылдар кылдынып турарын айтып, ындыг болзажок ам-даа кылыр чүүлдер барын чугаалаан. Ынчангаш тускай шериг операциязының үезинде чоок кижизин чидиргеш, ону дилеп тывар дээш узун, берге оруктарны эртип, ис чок читкен солдаттарны дилежип, боду ышкаш кажыыдалдыг улуска дузазын көргүзүп чоруур хөй-ниитичи, “Идегел” коммерцияга хамаарышпас хөй-ниити организациязының тургузукчузу, “Ада-чурт камгалакчылары” күрүне фондузунуң координатору Мира Павловна Балчыйны бодунуң дузалакчызы кылдыр томуйлаанын ол таныштырган. Ол ышкаш Донда-Ростов, Донецк, Луганск, Запорожье, Херсонга база Тыва республикага ол угланыышкынга ажылдаар Чаңгыс аай дүүштүрүлге төвү деп тускай органны тургузар шиитпирни хүлээп алганын дыңнаткан. Оон аңгыда, туттурган оолдарны солчур талазы-биле ажылче “Кызыл крест”-биле кады ажылдажылгаже республикада кижиниң эргелерин камгалаар бүрүн эргелиг төлээ Александр Адыгбай каттыжып кирген.

Камгалал яамызының шериг-истелге эргелели, Россияның Истелге комитединиң Тыва Республикада Истелге комитединиң криминалист истекчилери ис чок читкен дайынчыларның чоок кижилеринден эрткен чылдың төнчүзүнде биоматериалдарны алгаш, ДНК харыыларын чоруткан. Ол-ла ажылда республиканың суд-эмчи экспертизазының бюрозу каттыжып, шак-ла ындыг харыыларны Донда-Ростов хоорайда 522 дугаарлыг шериг кезээнче дамчыткан. Бо ажылдарже Иркутск, Новосибирск, Красноярскының эксперттери дузазын көргүзүп, катчып келген. Кыска үе дургузунда чоруткан ажылдарның түңнелинде, 8 дайынчывыстың мөчүлери тодараттынган.

Келген кижилерниң дыка хөйү чоок кижизи, мурнуку одуругже кирерим ол деп долгаан соонда, харылзааже үнмейн барганын, оон бээр чыл, каш-каш айлар, санныг хонуктар эрткенин дүвүрел-биле чугаалаан. Чамдыктары чок кижизиниң мөчээн чериниң координаттарын айтып, оон чүге үндүрүп азы орнап эккеп бербезил деп айтырыгны тургускан. 55-ки мото-адыгжы бригаданың командири Азат Фатхудинов тодаргай харыыны берип, бригадада эвакуация бөлүү тодаргай хөделиишкин-биле доктаамал ажылдап турарын тайылбырлаан. Бир эвес чаалаттынган девискээрни дайзын доктаамал хайгааралда тудуп турар болза, азы эвакуация бөлүүнге айыыл бар болза (өлүмнүг таварылгалар бо-ла тургулаар), “оожум” бурунгаарлап турары дээш, моондактар-ла хөйүн чугаалаан.

Чурттуң өске регионнарынга шериг керээзи чаргаш, дайынчы хүлээлгезин күүседип тургаш, харылзааже үнмейн барган оолдарга хамаарыштыр билдириишкиннерни республиканың шериг комиссариадынче киирерин “Ада-чурт камгалакчылары” фондунуң удуртукчузу Мерген Кызыл-оол база катап тайылбырлаан. А шериг кезектериниң аңгы роталарының батальоннарында дайынчы тыва оолдарга хамаарыштыр командирлерниң каржы-хажагай чоруктарының дугайында билдириишкиннерни шериг прокуратуразынче киирерин, оон түңнел чок болза, Россияның Чиңгине шериг прокурорунга чедир чаргылдажып болурун сүмелээн. А ону эгелээрде, албан-биле соңгаар ажып, Кызылче чоруп турбайн, интернетте ВКонтактыда Россияның Истелге комитединиң Истелге эргелелиниң албан езунуң сайтызынче бижип болур.

Читкен кижизин шериг кезээнче баргаш, дилеп-тывары амыр эвес деп хөй кижи чугаалаан. Шериг кезектери хааглыг, чажыт объектилер болганда, кижи бүрүзүнүң ынаар кирери болдунмас. Ынчангаш ынаар баар апарза, дүүштүрүлге органының төлээлери-биле дугуржуп, харылзажып алыры күзенчиг дээрзин тайылбырлаан.

Бо хүннүң догааштырган медээзинден алырга, бистиң республикадан ис чок читкен  дайынчы оолдар хөй. Ол дээрге, мурнуку шугумче киргеш, харылзаа үнмейн барган, азы тулчуушкун шөлүнге маадырлыы-биле бажын салза-даа, мөчүзү тывылбайн, азы оон үнмейн барган шериглер-дир. Ынчангаш бөгүнгү ужуражылгада келген ада-ие, душтук кыстар, акы-угбалар дойлуп чоруур сагыш-сеткилин карак чажы-биле кады тө каап берген. Кажыыдал долган чугааның артында – ада-чурт камгалакчызының дугайында салым-чол, оларны төрээн черинге төлептиг ажаап орнукшудуп каар дээн изиг күзел, азы чылыг куспаа-биле ынак кижилерин онча-менди уткуп алыры болган. Ону чедип алыр дээш, шупту бот-боттарын дыңнажып, арга-сүмезин берип, эрткен оруунуң арга-дуржулгазын солчуп, эрге-чагырга биле чон бир доң болуп кады ажылдаар ужурлуг.