Тывада мал кадарарының чурумун үрээннерге харыысалга онаарының хемчеглерин шыңгыыраткан

Сагындырып турзажок, малын хайгаарал чокка салыпкан мал-маган ээлери-биле ажыл Тывада чоруп турар. Корум-чурум камгалакчыларының дыңнадыы-биле алырга, малын хостуг салып чорда чиде бреген азы оорладып алган таварылгалар хөй таваржып турар. Чүгле майның 10 хонуунда, Эрзин, Барыын-Хемчик, Чаа-Хөл, Кызыл, Улуг-Хем, Бии-Хем база Таңды кожууннарның 27 чурттакчызындан малын чидирген дугайында билдириишкиннер полицияже кирген.
Ак-Дуруг суурнуң чурттакчызы дөрт инээн хостуг салыптарга, коданынче ээп келбээн. Аржаан суурнуң чоогунда одардан хостуг оъттап чораан 20 аът читкен. Бо ийи таварылга эки төнгени аас-кежик, малдар оъттап чораан черинден 5-6 км ырадыр чоруй барган болган.
Кожууннарда тус чер чагыргалары малчыннар-биле профилактика ажылдарын доктаамал чорудуп, аалдарны кезип, чугаалажып, тайылбырны берип турар. Полиция ажылдакчылары-биле рейдилер үнери чаңчыл болур берген. Ындыг хемчеглер үезинде улуг орук кыдыында, азы орук эртип бар чоруур, азы орук озал-ондаанче чыгап, дугуй адаанга баргы дег, кадат чок мал-маганны хөйү-биле илередип турар.
Бир ай бурунгаар, апрельдиң 13-те, Эрги-Барлык - Кызыл-Мажалык авторукка хенертен үнүп келген шээр мал улуг айыыл-халапты болдурганын сагындыраал. Чолаачы хөлгезин доктаадып четтикпейн барганындан, хойларга үскеш аңдарылганының түңнелинде, бир пассажир ол черге чок болган.
Майның эге хонуунда, Эрзин суурга 17 улуг бода мал хайгаарал чок чораанын полицейжилер демдеглээн. Шак-ла ындыг таварылга Сарыг-Сеп суурнуң Оштан-Аксы деп черге болган – малчын аал чоогунда аргага 24 баш инек кадарчы чок чораан. Малдарның ээлери тодараттынган, олар-биле чугааны кылган. Полицейжилерниң чыгган материалдарын суму чагыргаларынче дамчыткан. Мал ээлериниң харыысалга чогунга онааштыр Тыва Республиканың «Мал-маганны ээзи чокка азы ону төлээлээн кижи чокка одарлатканы» административтиг чурум үрээшкиннериниң дугайында хоойлунуң 5.3 чүүлү-биле административтиг харыысалгага онаар. Мал ээзи 5000 рубль хемчээлдиг торгаалга онаажыр.
Практика чүнү көргүскенил дээрге, мал ээлери-биле профилактиктиг ажылдар түңнел бербээн. Ынчангаш республиканың эрге-чагыргазы ол айтырыгже кичээнгейни углап, эки ажылдыг коллегаларның арга-дуржулгазын албышаан, ажылды күштелдирерин сүмелээн. Чижээ, Бии-Хем кожууннуң чагыргазында ээзи чок чораан малды түр када тудар тускай кажааны кылган. Аңаа Туран хоорайга ээлери чок, “тояап” чораан улуг бода малды тудар. Малдың ээлери бодунуң малын уштуп алыр дизе, чагыргадан тускай чөпшээрел алыр шүүттүг үени эрттирер. Мал-маган киришкен орук-транспорт болуушкуннарының саны-биле республикага мурнуку черже үнгеш, Бии-Хем кожуун чагыргазы ындыг хемчеглерни ап эгелээн.
Өнчү ээлеринге контрольду күштелдирери эң-не идегелдиг магадылал дээрзин, Тыва Республикада ИХЯ сагындырган.