Тывада чазын суг үеринге алзып болур девискээрлерни тодараткан

Республика Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазы-биле, чазын харлар эрип, суглар чайындылап эгелээрге, сугга алзып болур девискээрлерни тодарткан. 18 суурларда 1 муң хире өрегелер чазын сугга алзып болурунуң айыылы барын, ТР-ниң Бойбдус курлавырлары болгаш экология яамызы дыңнаткан. Ында 3 муң хире кижи, ооң санында 846 чаштар чурттап турар. Часкы үер 12 автоорук участоктарын база чавыс 12 суг кежиглеринге айыылды тургузуп болур.
Тываның гидрометеорология болгаш долгандыр хүрээлел мониторинг төвү часкы үерлээшкин бооп болурун бадыткаан. Январь төнчүзүнде харны хемчээген хайгааралдан алырга, республика девискээриниң хөй кезиинде харның ортумак кылыны нормадан 1,3-2 катап бедик. Метеорологтар апрель эгезинде часкы үер көдүрлүп келирин дыңнаткан.
Өске-даа ведомстволар часкы суг көдүрлүүшкүнге белеткел талазы-биле боттарының илеткелдерин таныштырган. Республиканың хамааты камгалал болгаш онза байдалдар албаны үер үезинде когараан чурттакчыларны өскээр көжүрүп, амыдырал-хандырылгазын организастаар хөделиишкиннерни шиңгээткен командалыг-штаб өөредилгезин мартта эрттирер. Суг үериниң уржуун чайладырынче 3,6 муң кижини, 767 техника аймаан база 58 эжиндирер чүүлдерни хаара тудар.
Бир эвес онза байдалдар тургустуна берзе, автооруктарга аварийлиг катап тургузуушкун ажылдарынче республиканың Орук-транспорт яамызының шугуму-биле 140 санныг тускай техниканы хаара тудар чадавас. 10760 кижини түр үеде чурттадыр 111 станционар пунктуларны база 500 кижиге 3 көжүп чоруур пунктуну ажыдарынга белен.
Элегес база Туран хемнерниң эриктерин аштап, ханыладыр казар, Кызылдың барыын талазында Улуг-Хемниң эриинге камгалал чалды кылыр, Чадаана хемде чалды септээр дээн ышкаш, улуг ажылдар 2022 чылдың дургузунда кылдынган. Алган хемчеглерниң ачызында, Сайлыг суурнуң база Туран, Чадаана, Кызыл хоорайларның чурттакчылыг черлери үерлээшкинни оюп эрте берген. Чүгле Кызылдың сугга алзып болур зоназында чуртталга бажыңнарындан аңгыда, уруглар сады, 800 олуттуг школа бар, ооң когаралы 700 млн рубль чедип болур турган.
Часкы үерге арга-күштерни болгаш дериг-херекселдерни белеткээринден аңгыда, чамдык ведомстволарның ажылында четпестерни база чугаалашкан. Онза байдал дыңнадыр төпчүткен система чурттакчы чоннуң чүгле 22,9 хуузун хаара тутканы, ОБЯ-ның негелдезинге дүүшпес. Онза байдал тургустунганда херек аъш-чемниң, идик-хептиң, бирги хереглел чүүлдериниң, тудуг материалдарының, эм-таң аймааның, кывар-чаар чүүлдерниң хемчээли чогуур негелдеге четпес. Муниципалитеттер 31,9 млн рубль түңнүг акшаны чыыр тургаш, херек кырында чүгле 16,8 мл рубльди чыгган.
Чылдың-на үерге алзыр шупту 40 чурттакчылыг суурнуң суг алыр база сугга баар черлерин тодарадыр ажылды доозар херек деп, республика баштыңы айыткан. Ол девискээрлерге камгалал чалдар кылыр кызыгаарны кылырындан аңгыда, чуртталга бажыңнары болгаш өске-даа чаа тудуглары аңаа тударын хоруур. 31 суурда сугга алзыр черлерниң кызыгаарын тургускан. Владислав Ховалыг арткан 9 черге кызыгаарлаашкын ажылын доозарын негээн.
Республикада 38 санныг камгалал чалдарны тудар болгаш септээр талазы-биле айтырыг аңгы көдүрүлген. 2005 чылдан тура, оларның 16-зын чогуур байдалче кииргенинден, 80 муң кижини сугга алзып болур черден чайладып, 1,5 млрд рубль ажыг акшаның когаралын болдурбаан. Ол ажылды 2023 чылда база уламчылаар. Ылаңгыя, Элегес-Аксы, Баян-Кол, Ээрбек, Шуй суурларның, Кызыл хоорайның оң талакы эриинде чалдарны бүрүнү-биле септээр, база Алдан-Маадыр суурда Хемчик хемниң эриинге чал тудар чарыгдалдарны бюджетче киирерин чедип алыр.