Тыва күскү-кышкы үеге 69 хуу белеткенген

18.08.2021 Тываның Чазааның ээлчеглиг аппарат хуралынга келир кышка белеткел айтырыын сайгарган. Одалга болгаш энергетика сайыдының оралакчызы Денис Хангай чаа одалга сезону план-биле сентябрь 15-те эгелээрин дыңнаткан. Ол үеге чедир республиканың ажыл-агый субъектилери белеткел ажылдарын доозуп, күскү-кышкы үеге белениниң паспортун алыр ужурлуг.
Чуртталга-коммунал ажыл-агыйының, социал адырның база орук ажыл-агыйының кышка белеткел планының хемчеглери 69 хуу, азы чүгле 835-и кылдынган. Ол бүгү ажылдарже ниити акшаландырыышкынның 67 хуузу, азы 423 млн рубли үнген.
ЧЭК, ЧКА, социал адыр база орук ажыл-агый объектилери 69 хуу, ооң санында ЧЭК объектилери - 68 хуу («Тываэнерго» АН – 66%, “Кызыл ЧЭТ-и” АН – 85%, «ЧЭК-4 БК» ТР-ниң КУБ – 71%, ДЭС – 50%) белен. ЧКА объектилери 69% (биче котельнаялар – 79%, суг каналдары – 60%, чуртталга фондузу – 68%), социал адыр объектилери 82% (ТР-ниң Өөредилге яамызының албан черлери – 100%, ТР-ниң Күш-ажыл яамызының албан черлери – 88%, ТР-ниң кадык камгалал яамызының албан черлери – 80%, ТР-ниң Спорт яамызының албан черлери – 80%, ТР-ниң Культура яамызының албан черлери – 62%) белен. Орук ажыл-агый черлери 56% белеткенген.
Техниктиг стандарттар езугаар негелдеден, кылдынган ажылдарның хемчээли 2-3 катап чыдып каап турарын сайыттың оралакчызы демдеглээн. Одалга болгаш энергетика яамызының медээзи-биле, озалдаашкынның кол чылдагааны - ЧЭК системазының дериг-херекселдериниң элеп-эргилээнинде: чырык четки ажыл-агыйында 66 хуу, чылыг четки ажыл-агыйында – 70 хуу, дизельдиг чырык станцияларында – 45 хуу.
«Тываэнерго» АН-ның энергетика комплекизинде септелге ажылдары 66% кылдынган. 40,5 млн рубльге акшаландырган, азы планның 67%. «Кызылдың ЧЭТ» АН бо хүнде септелге ажылдарын 85 хуу чедирип, 79,5 млн рубльди шиңгээткен, азы планның 85%. «ЧЭК-4 БК» ТР-ниң КУБ бөгүн 71 хуу белен, 51,77 млн рубль хемчээлге акшаландырган.
ЧКА объектилериниң ниити белеткелин – 32,4 млн рубльге азы 69% акшаландырган, суг дамчылар черлерниң 60%, биче котельнаяларның 79%, чуртталга фондузун 68% септээн. Кызыл хоорайның чуртталга фондузу 70%, Ак-Довурак – 84%, Кызыл-Мажалыкта “Западный” ТСЖ-ниң харыылап турар чуртталга бажыңнары 100%, Хову-Аксында «Надежда» БК КХН-ниң бажыңнары кышка 51% белен. Шагаан-Арыг хоорай кышка чүгле – 42% белен.
Улуг-Хем кожуун чагыргазы 2021 чылдың июнь 5-те хадаан күштүг хаттың уржуктарын чайладыр немелде хемчеглерниң каттышканындан, база БК-та база ТСЖ акша-хөреңгизи чогундан, хуусаадан чыдып каанын дыңнаткан.
Энергетика яамызы хөй квартираларлыг бажыңнарны кышка белеткээр ажылдарда чыдып каан кожууннарны онза контрольда алганын Денис Хангай чугаалаан. Ак-Довурак биле Шагаан-Арыг хоорай чагыргаларынга, ол ышкаш ТР-ниң ЧКА яамызынга башкарыкчы компанияларга база ТСЖ-лерге хыналдаларны доктаамал чорудуп турарын даандырган. Республикада БК база ТСЖ-лерниң хөй кезиинде озал-ондак албаннары чок, ынчангаш бажыңнарның ниити өнчүзүн камныг ажыглаарын магадылап шыдавас.
Күскү-кышкы үеге социал адыр объектилерин белеткээр 636 хемчегни планнаан, ынаар 96,6 млн рубль көрдүнген. Бөгүнде 558 хемчегни кылып, 79 млн рубльди шиңгээткен, социал адырның объектилериниң белеткели 82%.
Чедери берге 30 суурларда  социал адырның 125 объектилеринче одаар чүүлдү садып чедиреринге 2021 чылдың республика бюджединде субсидия кылдыр 45,54 млн рубльди тускайлаан. ТР-ниң Одалга болгаш энергетика яамызы ыраккы суурларга хөмүр садарынче 41,7 млн рубль түңнүг субсидияны үндүрген, азы 90%. Бөгүнде чедери берге кожууннарда 6381,39 тонна «кара алдынны» азы планның 42% сөөртүп чедирген.
Барыын-Хемчик кожуунда 603 тоннаны (100%), Чаа-Хөл кожуунда – 150 тоннаны (94%), Чеди-Хөл кожуунда – 117 тонна хереглелдиң 103 тонназын, Тес-Хем кожуунда – 1762 тоннаның 1277,8 тонназын, Кызыл кожуунда – 1 215 тоннаны (55%), Каа-Хем кожуунда – 769,62 тоннаны, Эрзин кожуунда 609,19 тоннаны, Өвүр кожуунда – 814,55 тоннаны (42%), Чөөн-Хемчик кожуунда – 210 тонна хөмүр чедирер планның 50 тонназын дүжүрген.
График планындан Мөңгүн-Тайга база Бай-Тайга кожууннар саадап турар. Мөңгүн-Тайга кожуунда 3923,5 тонна хөмүр эккээр планның чүгле 753,23 тонназын дүжүрген, а Бай-Тайгада 432 тоннаның чүгле 36 тонназы. Мөңгүн-Тайгада хөмүр сөөртүп турар сайгарлыкчының чаңгыс эвес удаа чыдып каап турарындан, кожуун хожудап арткан деп, Хангай тайылбырлаан. Кожуун чагыргазынга керээни үзүп, Шынчы эвес ачы-дуза чедирикчилериниң даңзызынче киирерин сүмелээн.
Тываның Баштыңы албан-хүлээлгениң күүседикчизи Владислав Ховалыг, ол байдалды дүрген эдип, удуртур ведомствонуң сүмезин тус чер чагыргазы дыңнаарын сүмелээн. Одалга болгаш энергетика яамызы база Даштыкы экономиктиг харылзаалар база туризм яамызы Мөңгүн-Тайга биле кызыгаарда Өвүр кожууннарже хөмүр чедирилгезиниң база одаар чүүлдүң аар өртектиин өөренип көрбүшаан, республикага экономиктиг таарымчалыг арга - Моолдан хөмүрнү сөөртүр арганы көөрүн дааскан. Даштыкы экономиктиг харылзаалар база туризм яамызы ол айтырыгны тодаргай көөрүн врио онааган.
Күскү-кышкы үени эрттери, септелге планын күүседири база объектилерниң техниктиг байдалы адырда саң-хөө-экономиктиг байдалдан хамааржыр. 2021 чылдың июль 1-ге чедир, чырык болгаш чылыг дээш республиканың хереглекчилериниң ниити өрези 1 416,6 млн рубль четкен, ооң иштинде чылыг энергиязы дээш – 696,7 млн. рубль болза, чырык энергиязы дээш – 719,9 млн. рубль.
Юридиктиг черлерниң өрези 447,2 млн рубль, өске хереглекчилерниң – 355,8 млн рубль, а эң-не хөй өре ЧЭК, ЧКА, БК, ТСЖ база дача ниитилелдеринде - 213,5 млн рубль (ЧЭК, ЧКА – 113,6 млн рубль, дачалар – 43,7 млн рубль база БК, ТСЖ – 56,2 млн рубль). Чылыг энергиязынга өре - 60,1 млн рубль. Республика чурттакчылары эң хөй өрелиг – 969,4 млн рубль. Коммунал ачы-дуза дээш өре эвээжедир ажылчын бөлүктү чазак деңнелинде тургузуп, хереглекчилер үе-шаанда төлевирлерин кылып турар кылдыр медээ-тайылбырлыг ажылды чорудуп, республиканың яамылар, ведомстволар база аңаа хамааржыр албан черлериниң ажылдакчыларының төлевирлерин доктаамал хынап турар.
Ниитизи-биле ЧЭК, ЧКА, социал адыр объектилеринде кышка белеткел ажылдары план езугаар чоруп турарын илеткелчи дыңнаткан. Ындыг болзажок, Одалга болгаш энергетика яамызының дыңнадыынга Владислав Ховалыг чөпшээрешпээн. Бюджет албан черлери, башкарыкчы компаниялар, ТСЖ-лер одалга сезонунга белениниң паспортун хуусаадан эрте алыр ужурлуг деп, ол сагындырган. Бүгү ажылдарны эртежик доозуп, бир эвес чедир кылыр чүүлдер тыпты берзе, ону үезинде эдер ужулуг. Чагырга даргалары хөмүр сөөртүлгезиниң, кышка белеткелдиң септелге ажылдарын боттарының контролюнга алыр дорт даалганы ол берген. Чер-черлерге хөмүрнү сентябрь 1-ге чедир чедирер ужурлуг.