Күрүне программаларын ажылдап кылып эгелээн

Тываның Чазаа республиканың келир үеде бюджединиң үндезинин тургузар күрүне программаларының даңзызын тургускан. Ол дугайында Тываның Чазааның чогуур Айтыышкынынга атты салган.

Даңзы кол социал-экономиктиг угланыышкыннар талазы-биле 16 күрүне программаларындан тургустунган, оларның кайызы-даа бодунуң оочурунда регионнарның база ведомстволарның тускай сорулгалыг программалары хевирлиг кылдыр биче программаларже адырланган. Республика бюджединиң кол өзээн тургузуп турар регионнарның база ведомстволарның тускай сорулгалыг программаларының даңзызы ниитизи-биле 43 төлевилелдерлиг. Тываның Экономика яамызының дыңнатканы-биле алырга, Чазакче киирген күрүне программаларының даңзызы ам-даа долу эвес, немежип болур. Ол чүнүң-биле холбашканыл дээрге, чамдык федералдыг яамылар, ведомстволар бюджеттиң программазын тургузарын төнчүзүнге чедир тодарадып албаан бооп турар. Ынчангаш ажылдап кылыры-биле төлевилеттинип турар 16 күрүне программалары келир үш чылда Тываның хөгжүлдезиниң эң кол, онза чугула угланыышкыннарын хаара тудуп, киириштирип турар. Ол дээрге, кадык камгалалын, өөредилгени, энергетиканы, агроүлетпүр комплекизин, культура болгаш туризмни, наркотиктерниң хоойлуга удур саарылгазынга удур хөделирин, хамаатыларның социал деткимчезин, инвалидтерге таарымчалыг хүрээлелди тургузарын, чурттаар бажың хандырылгазын, онза байдалдардан камгалаарын, долгандыр хүрээлелди камгалаарын хөгжүдериниң болгаш өске-даа программалар-дыр. Аңгы күрүне программазы орус дылды хөгжүдеринге, деткииринге, камгалаарынга база ажыглаарынга эргежок чугула байдалдарны тургузарын көрүп турары онзагай. Республикага орус дылды хөгжүдериниң талазы-биле ажыл-чорудулганы аңгы күрүне программазы кылдыр ажылдап кылырын Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол негээн. Ук программаны ажылдап кылыр Тываның Өөредилге болгаш эртем яамызының медээзи-биле алырга, орус дылды хөгжүдери 3 биче программаларның иштинде үзүктел чок өөредилгениң системазының тургузуунга элээн өскерилгелерни киирип тургаш, боттандырары көрдүнүп турар.

Бюджеттиң сорулгалыг программаларже шилчилгези – федералдыг чазактың негелдези дээрзин сагындырып каалы. Чада аайы-биле программалыг бюджетче шилчииринче республика 2012 чылда кирген. Тываның Саң-хөө яамызының медээзи-биле, 2013 чылда программалыг башкарылгаже бюджеттиң бүгү чарыгдалдыг хүлээлгелериниң үштүң биринден хөйүн шилчиткен. Республика саң-хөө чаартылгазын 2016 чылда доозар ужурлуг. Ынчалза-даа Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол яамының мурнунга эде организастаашкынны дүргедедир сорулганы салган. 2014 чылда Тываның бюджеди 60 хуудан эвээш эвес түңге сорулгалыг программалар аргазы-биле тургустунар ужурлуг.

Программалыг бюджеттиң чаңчылчаан бюджеттен кол ылгалы – бюджет акша-хөреңгилерин шиитпирлеп турарлар акша-хөреңгини ап тура, тодаргай сорулгалыг көргүзүглерни чедип алырының талазы-биле бодунга хүлээлгелерни алыр. Чаартылгаларның авторларының бодалы-биле мындыг арга яамы, ведомстволарны көпеек бүрүзүн үре-түңнелдиг чарыырынче албадаар. Өске талазындан, бюджеттиң ажык болгаш чүүл бүрүзүн айытканы – эрге-чагырганың чарыгдалдарын белеткел чок кижи безин хыналдага алыр аргалыг болур. Ооң-биле күрүнениң саң-хөө системазын өскертириниң кол сорулгаларының бирээзи – бюджет ажыл-чорудулгазынче чүгле организацияларны эвес, а бөдүүн хамаатыларны киириштирери чедип алдынар.

Долаана Салчак

Чурукту В. Шайфулин тырттырган