Тываның Баштыңы албан-хүлээлгениң күүседикчизи Владислав Ховалыг чылыдылга-энергетика комплекизиниң айтырыгларын сайгарган ужуражылганы эрттирген

Чылыдылга-энергетика комплекизиниң, ылавылаарга, энергияниң чедишпезиниң, экология, республиканы газ-биле хандырарының база чырык болгаш хөмүр тарифтериниң дугайында чугаа ужуражылганың өзек айтырыглары болган. 

Владислав Ховалыг ужуражылганың түңнелдерин социал четкилерде дыңнаткан:

«Республиканың энергетика адырында шиитпирлээр айтырыглар-ла хөй, ооң бирээзи – чырыктың чедишпези. Чазактың ажылынга кандыг угланыышкыннарны мурнады шимчедирин билип алыр дээш, газификацияның, хөмүр өртээниң талазы-биле айтырыгларны сайгардывыс. Одалга болгаш энергетика сайыды Роман Кажин-оол-биле ужурашкаш, чидиг айтырыгларны сайгарып чугаалашканывыс соонда, амгы байдалга билиишкин ам бар. Кылыр ажылдар хөй, УФАС, «ТГРК», инвестиция компанияларның удуртукчулары-биле ужуражып, кады хөделириниң болгаш ажылдаарының айтырыглары демдеглеттинген. 

1. Энергияның чедишпези. Регионнуң социал-экономиктиг хөгжүлдезин саададып турар бир чылдагаан – чырык дамчыдылгазының бар шугумнарында чырыктың күчүзүнүң кызыгаарлыы. «Шушенская-опорная – Туран – Мерген» ВЛ 220 кВ-тыг ийиги шугумну тудуптар болза, ол айтырыг шиитпирлеттинер. 

Россияның Чаңгыс аай Энергетика системазының доктаамал операторунуң кызыгаарлыг балансылыг кылдыр бергени «Лунсин» КХН биле «Кара-Белдир» КХН хереглекчилерин электри четкилеринге технологтуг кожулдазының техниктиг негелделери ынаар кирер. Республиканың Чазаа энергияның чедишпезин шиитпирлээр айтырыгны чаңгыс эвес удаа көдүрүп келген, ындыг болзажок «Россеть» ПАН инвестиция программазынче киреринден доктаамал ойталап келгенинден ол айтырыг шиитпирлеттинмээн. Ону шиитпирлеп болур санал бисте бар, Национал чаагайжыдылга фондузу таварыштыр боттарының чүгле социал эвес, а инфраструктура төлевилелдерин база акшаландырып болурун Александр Новак чамдык регионнарга сүмелээн. Аңаа хамаржыр хуралды эрттирерин дилээн чагааны Шульгиновка, Решетниковка, Новакка белеткээн. Төлевилел дөзевилээшкининге оларның киржиринге беленин бадыткадып алыр дээш, инвесторлар-биле ужуражыр бодап турар бис.

 2. Ийиги чугула айтырыг – экология. «Кызыл хоорайның агаарын камгалаар дугайында хоойлуже өскерилгелерни киирери» деп хоойлу төлевилелин ажылдап кылган, ол ам чөпшээрежилге чоруп турар. Бурят Республикада ышкаш, бир эвес төпчүткен чылыг хандырылгазынга коштунар арга бар чүве болза, Кызыл хоорайның девискээринге автономнуг котельнаяларны ажыглаарын хоруур деп ол хоойлу төлевилелинде айтып турар. 

3. Үшкү айтырыг – газ хандырылгазы. Хереглекчилерниң саны чыл санында кызырлып турар. Бо хүнде «Енисей» МУБ-туң хандырылгазында 39 хөй квартираларлыг бажыңнар бар, 750 квартиралар газ-биле аъш-чемни белеткеп турар. Россияның газ хандырылгазының чаңгыс аай системазында республика коштунмаан база мында газ шугумнарының системазы сайзыраваан. Суугаткан углеводородтуг газты чүгле автомобиль транспорту-биле киир сөөртүп турар болгаш, төнчү продукцияның өртээ өзе бээр. 

Бо чоокку чылдарда республиканы газчыдарының чаңгыс аргазы – суугаткан бойдус газын ажыглаары бооп артар. Ынчангаш бо арганы хөгжүдер дизе, газты бүдүрүкчүден алгаш, шыгжаар черинге чедир сөөртүп чедирер газовозтарны (улуг доскаарлыг машиналарны) салып алыры албан кылыр негелде ол. Шак ындыг газовозтуң ортумак өртээ –16 млн. рублей (5 хире ындыг машина херек). Бистиң республиканы газчыдарының база бир хевири - Чөөн Сибирьниң регионнарын газ-биле хандырарын көрүп турар “Газпром” ПАН-ның «Сибирьниң күжү-2» төлевилел болур. Ук төлевилелдиң газчыдылга схемазы Красноярск край – Тыва Республика – Иркутск облазы – Бурят Республика – Забайкалье крайны хандырар. Бо ийи хевирниң эң-не чогумчалыг хевири – «Сибирьниң күжү-2» төлевилел республиканы суугаткан бойдус газы-биле хандырып болур. 

4. Хөмүр-даш өртээ. Амгы үеде республикадан дашкаар хөмүрнү садарын хораан УФАС-тың айтыышкыны хөмүр-даш компанияларынга бергедээшкиннерни тургузуп турар, ук албан чериниң удуртукчузу-биле ужуражып чугаалажыр. Тывыштың хемчээли эвээжээн тудум, бүдүрүлгениң чарыгдалы көвүдээр. Ак-Талдың хөмүр-даш чыдынын шиңгээдир санал бар, ооң санаашкыннарын кылдынган. Каа-Хем уургайында ышкаш шынарлыг хөмүрнүң ында курлавыры 3,5 тонна хире. Ону хөгжүдериниң 5 аргазын ажылдап кылган, эвээш дизе 5 млн, эң үстү – 2 млрд рубль хире чарыгдалдарны санаан. Ам инвесторларны дилээр апаар. Бир эвес ол оруктап чоруур болза, мурнуу болгаш төп кожууннарны хөмүр-биле хандырып, чижилгени улгаттырганындан хөмүр өртээн бадырар арга тургустунар. Ол айтырыгны чүгле экономиктиг арга-биле шиитпирлээр. 

5. Чырык өртээ. Бо чоокку үеде федералдыг чазактың Тываның хереглекчилеринге чырык энергиязының өртээн бадырар дээн шиитпирин манап турар бис.