Тываның Баштыңы: Кижизидикчи башкы – чаш кижиниң амыдыралында эң-не онзагай черде

2004 чылдан бээр кижизидикчи башкының база школа назыны четпээн өөредилге албан чериниң шупту ажылдакчыларының хүнүн сентябрь 27-де демдеглеп эрттирери чаңчыл апарган. Алызында аныяк-даа болза, алыс дөзүн көөр болза, ону 1869 чылда Санкт-Петербург хоорайга ажыттынган бирги уруглар садынга тураскаадып кижизидикчи башкының хүнү тургустунган. 

Тываның назы четпээн өөредилге албан черлеринде 3 муң хире кижи ажылдап турар. Оларның 2031-и – кижизидикчи башкылар, 171-и – логопед, дефектолог, психолог башкылар болза, уругларның эстетиктиг болгаш күш-дамыр сайзыралының кижизидилгезинде 172 уран чүүл удуртукчулары болгаш 125 күш-культура инструкторлары хаара туттунган. Назы четпээн өөредилге албан черлериниң башкыларының 52,3 хуузу дээди башкы эртемниг болза, 43,7 хуузу ортумак тускай эртемниг кижизидикчилер. Сөөлгү үш чылда 767 кижи боттарының билиг-мергежилин бедиткен. 

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол республиканың кижизидикчи башкыларның чыыжынга киржип, халдавырлыг аарыг нептерээн амыр эвес бо берге байдалда канчаар ажылдаарының дугайында бодунуң бодалын үлешкен. 

“Моон-даа чараш, онза кылдыр байырлалды эрттирип болур турган. Ынчалза-даа үениң аайы-биле чугула ажыл-агыйжы айтырыгларны сайгарып чугаалажыр дээш чыглып келгенивис бо. Бо хүнде республикада он-он чаа аарыг кижилер илереттинип турары дүвүренчиг. Ооң чылдагааны – санитар эмчилерниң негээн бөдүүн дүрүмнерни кижилер сагывайн, хостуг чоруп эгелээнинде. Ону кым-даа күш чок болдурбаан, негелде хевээр арткан турбуже. Эмчилер пандемия-биле мурнуку одуругда демисешкен. А силер, кижизидикчи башкылар, база чугула харыысалгалыг ажылче кирген силер. Бюджет адырындан аңгыда, экономиканың дыка хөй адырының ажылдакчылары долу күжү-биле ажылдап эгелээн. Оларның ажы-төлүн хүлээнип алгаш, өөредилге-кижизидилгелиг ажылдарны чорудар харыысалгалыг ажыл-үүле силерде база катап келген. 

Кижизидикчи башкы – чаш кижиниң амыдыралында эң-не онзагай черни ээлеп турар. Чаш кижиниң аажы-чаңын хевирлээринге, иштики делегейин байлакшыдарынга, чараш чүүлдерге, күш-ажылга кижизидеринге дээш, дыка хөй чаа чүүлдерже эге базымны кылырынга улуг салдарлыг силер. Амгы салгалдың көрүжү көңгүс аңгы. Шагда “бо аныяктар ындыг эвес-тир ийин” деп чугааны бо-ла дыңнаар боор. Үениң аайы-биле эргилде база ындыг бооп турар. Амгы чаштарны билир бис: интернет таварыштыр телефонга мультикти көрүп олура чемненир, шупту чүвени интернет таварыштыр билип, шиңгээдип алыр. “Суррагаттыг кижизидилге”. Чаштарывысты оон чайладыр дизе, башкылар силер, оюннар дузазы-биле чаш кижиниң чүрээн чаалап алыр ужурлуг силер. А ону чедип алырда чеже ынакшыл, чогаадыкчы ажыл, күш, шыдамык чорук үнерин чүгле силер билир силер. 

Кижизидикчи башкы болур чаяанныг кижи уругларга изиг чүрээн берип шыдаар. Шак ындыг башкыларны илередип, оларның билиг-мергежилин, арга-дуржулгазын аныяк кадрларга дамчыдары удуртукчу кижиниң сагыш човаашкыны болур ужурлуг. Бергелер, шаптараазыннар таварышса, ону чогаадыкчы ажыл аргалар-биле ажып эртер. Келир салгалывыстың мөзү-бүдүжүнүң таваан тургусчуп турар кижизидикчи башкыларга база назы четпээн өөредилге албан черлериниң шупту ажылдакчыларынга четтиргенимни илереттим. Силерге болгаш чоок кижилериңерге каң кадыкшылды, аас-кежикти болгаш чедиишкиннерни күзедим!” – деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол чугаалаан.

Өзүп олурар салгалды өөредип-кижизидеринге киирген ачы-хавыяазы база хөй чылдарда үре-түңнелдиг ажылы дээш Каа-Хем кожууннуң Дерзиг-Аксының “Чебурашка” уруглар садының эргелекчизи Александра Быковага база Кызыл хоорайда “Чаштар делегейи” № 15 уруглар садының директору Ольга Якушевага “Тыва Республиканың өөредилгезиниң алдарлыг ажылдакчызы” деп хүндүлүг атты Тываның Баштыңының Чарлыы-биле тывыскан.

 Кызыл хоорайның № 23 уруглар садының кижизидикчи башкызы Нелли Карандюк, Кызылдың “Рябинка” уруглар садының кижизидикчи башкызы Елизавета Ондар, Кызыл-Мажалыктың уруглар садының орус дыл башкызы Ирина Хомушку Тываның Баштыңының Хүндүлел бижиктеринге төлептиг болганнар.

Тыва Республиканың өөредилге ажылдакчыларының профэвилелдер даргазы Надежда Охемчик мынчаар чугаалаан: - Россия Федерациязының өөредилге адырының ажылдакчыларының профэвилели бичии чаштарны кижизидип өстүрүп турар башкыларже улуг кичээнгейни салып турар. Профэвилелдер школа назыны четпээн өөредилге албан черлериниң ажылдакчыларын болгаш кижизидикчи башкыларны деткиир сорулга-биле 2010 чылдан бээр “Россияның кижизидикчи башкызы” бүгү-российжи мөөрейни чыл санында эрттирип турар. Ол мөөрейлерде республика чадазынга шылгараан башкылар Тываны төлээлеп киришкеш, чылдың-на шаңналдыг черлерже кирип турар. Жюри кежигүннери бистиң башкыларывыстың тывынгыр, чогаадыкчы тура-соруун демдеглеп турары чоргааранчыг.