”Чурттап турар суурум” губернатор төлевилелиниң боттаныышкыны

Конкурс комиссиязы беш бичии суурнуң төлевилелдерин шилип алган.  

1. Эрзин кожууннуң Сарыг-Булуң сууру «Чимистиг плантацияны тургузары» төлевилелди боттандырып турар. Төлевилел 2018 чылдың декабрь 13-те ажылын эгелээн. Төлевилел чыжырганадан янзы-бүрү продукцияны бүдүрүп, ону чыыр болгаш хүлээп алырынче суурнуң шупту чонун хаара туткан. Суур чоогунда 5 га шөлде 10 муң санныг чыжыргана дөстерин олурткан. 

Сарыг-Булуң суурда “Тываның агроүлетпүр техникуму” ТР-ниң КБПӨА салбыры болур өөредилге төвүн төлевилел-биле ажыткан. Техникумда кожууннуң келир үеде кадрлары - «Үнүш ажаар мастер» мергежилде сургуулдар өөренип турар. 

«Нарийн Гол» КБК төлевилел чорудуу-биле 3 кижини айда 11 муң рубль шалыңныг (0,5 ставка, хүнде 4 шак) ажыл-биле хандырган. «Нарийн Гол» КБК төлевилелди эгелээн соонда, чурттакчы чондан 5,8 тонна чыжыргананы хүлээп алган. Чыжыргананы үш аңгы болбаазырадып турар: чыжыргана үзү, сироп, джем база варенье. Төлевилел эгелекчизи продукцияларга лицензия болгаш сертификатты алган, республика база кожуун ярмаркаларының идепкейлиг киржикчизи, чурттакчы чон продукцияга улуг сонуургалдыг. Чыжыргана плантациязын суггарарынга чугула херек электри энергиязын бээр трансформаторну тургузар ажылдар бо хүннерде кидин-түлүк.

 2. Улуг-Хем кожууннуң Арыг-Бажы сумузунуң чурттакчызы Ай-кыс Робертовна Чонданова сүт хүлээп база болбаазырадар цех ажыдар төлевилелди эгелээн.  

Төлевилел боттаныышкынынче 3993,8 муң рубльди, ооң 3530 муң рублин республика бюджединден, 353 муң рублин тус чер бюджединден тускайлаан болза, 110,8 муң рублин төлевилелдиң эгелекчизи боду салган. Кожуун чагыргазының деткимчези-биле тудуг-эптелге ажылдары бо хүннерде доозулган, сүт хүлээп база пастеризастаан сүт, кефир, сметана, сливки, творог база быштактың шенелде бүдүрүлгезин чоруткан. Болбаазырадыр баштайгы сүттү хүлээп алган (хүнде 500 литр). 

Хүн бүрүде сүттү хүлээр чугааны суурнуң чурттакчы чону-биле кылган, чон сүдүн дужаагаш орулганы ажылдап алыр арга тургустунган. 13 хууда дузалал ажыл-агыйлары база 7 тараачын-арат ажыл-агыйлар хүннүң-не сагган сүдүн дужаарынга белен. Цехтиң бүдүрген продукциязын неделя санында кожуун ярмаркаларында, оон аңгыда үш садыг черлеринде садып-саарып турар. Цехти долу күжү-биле ажылдадыр дээш, сүт пастеризастаар технологтуг кожулда ажылдары бо хүнде адакталган.  

3. «Сүт-Хөл кожууннуң Кара-Чыраа девискээринде «Алдын-Хавак» турисчи баазаны ажыдар” деп чоннуң бир саналы июнь 12-де - Россия хүнүнде байырлыы-биле боттанган.

Кызыл-Тайганың эдээнде Ак хемниң эриинде Чес-Булуң деп черде турбаазаны тургускан. Республика Баштыңы төлевилел боттаныышкынынче 2 млн. рубль хемчээлдиг грантыны тускайлаан, тус чер бюджеди – 790 муң рубльди үндүрген болза, төлевилелдиң инициатору – 20 муң рубльди боду киирген. Турисчи баазада 7 өгнү тиккен, амгы үениң көжүп чоруур чунар-бажыңын база өг-кафени тургускан. Өгге бир хонары 500 рубль, а дөрт оруннуг бүдүн өгнү хөлезилээри - хүнде 3000 рубль. 

Чогум турбааза бо чылдың февральда-ла ажылдап, кышкы туризмниң ачы-дузаларын көргүзүп эгелээн. Чайгы үеде Сүт-Хөлче аъттыг турлар, Кызыл-Тайгаже база ол чоок-кавыда аржааннарже чадаг маршруттар база бар. Төлевилелдиң чоокку планарында амыдыралдың кадык овурун суртаалдаары, спартакиадалар болгаш өске-даа хемчеглер эрттиреринге, республика мөгелеринге белеткениринге, ыдык Кызыл-Тайгаже үнер мурнунда дыштаныр чер кылдыр спортчу шөлдерин хөлезиледири кирген. 

4. Чөөн-Хемчик кожууннуң Ийме сумузундан 10 өг-бүле 50 баш симменталь (сүткүр) уксаалыг сүт фермазын тургузар дээш кооператив кылдыр каттышкан. Төлевилел 2019 чылдың июль эгезинде ажылдап эгелээр. Ферма кожуунну сүт-биле хандырып база “Хүндү” КБК-ның сүт болбаазырадыр цегиниң бүдүрүкчү күчүзүн улгаттырар.

 Төлевилел боттаныышкынынче 5710 муң рубльди аңгылаан, ооң 4210 муң рубли республика бюджеди, 500 муң рубли тус чер бюджеди, а төлевилелдиң киржикчилери – 1000 муң рубльди боттары киириштирген. Июнь 3-те Хакас Республиканың Таштып суурда “Нива” КХН-ден 50 баш симменталь уксаалыг инектерни 5000 муң рубль-биле саткаш, амгы үеде республикада эккелген. Арткан акша-хөреңгини ферма тудуунче база инек саар 5 аппарат садып алырынче чарыгдаан. Бо чылдың сентябрьда инектери төрүптерге баштайгы саалда эгелээр. 

5. Мөңгүн-Тайга кожууннуң чедери берге ыраккы Тоолайлыг суурнуң чурттакчылары суурунга чугула херек биче ГЭС тудар төлевилелди киирген.  

Төлевилелче 4598 муң рубль: республика бюджединден 2 млн. рубль, тус черниинден 200 муң рубль болгаш республика бюджединден 2180,0 муң рубль база тус черниң бюджединден 218,0 муң рубльди немей акшаладындырган. 

 2018 чылдың ноябрь 12-де ГЭС-ти шенеп ажылдаткан, турбиналар контроль-техниктиг хыналданы эрткен. 360 вольт-ампер (ВА) ниити хемчээлдиг гель аккумлятор батареяларын ажыглап чырык энергиязын ажылдаткан. 2019 чылдың апрельде Тоолайлыг суурнуң шупту бажыңнарында чырык хып келген. 6 кВт күчүлүг генератор суурну бүрүнү-биле чырык-биле хандырган. Шупту тудуг ажылдары доозулган. 

Амгы үеде биче ГЭС тудуунга ТСД ажылдап, суг курлавырларын ажыглаар чөпшээрел документилерни алыр дээш ажылдар чоруп турар. Бо чылдың июнь төнчүзүнде объектини албан езузу-биле ажыдар.