Тываның Бии-Хем кожууну республиканың аът чарыжынга тергиидээн

Аъттарны “Челер болгаш чыраа аъттарның 10 км-ге чарыжы”, “Аныяк аъттарның 15 км-ге чарыжы”, “Чыраалаар улуг аъттарның 10 км-ге чарыжы”, “Чүгүрүк улуг аъттарның 15 км-ге чарыжы”, “Чыраалаар улуг аъттарның 15-ге чарыжы” “Чүгүрүк улуг аъттарның 25 км-ге чарыжы”, “Тыва аъттарның 25 км-ге чарыжы” деп 7 салыгга чарыштырган.  

Шаңналдар шыырак болгаш, чылгычылар бир чыл бурунгаар-ла маргылдаага белеткенген, ам келир чылдың салыын ойнап алыр дээш белеткенип эгелээр. Бо чылын маргылдааны Бай-Тайга биле Барыын-Хемчик кожууннар организастаан. Акша шаңналдарындан аңгыда, ийи улуг шаңналды – «Нива» автомобильдерни белеткээн. 

«Чон-даа, киржикчилер-даа бо маргылдааны дыка манаан. Тываның чазааның, яамылар болгаш харыысалгалыг кожууннарның деткимчези-биле чоннуң мындыг байырлалын организастаары чаагай чаңчыл болу берген. Шыырак шаңнал фондузун белеткээни дээш Бай-Тайга биле Барыын-Хемчик кожууннарның чурттакчыларынга четтирдивис. Белеткел ниитизи-биле шыырак-тыр. Аът мунукчуларын безин көрээлиңер. Олар хүнүнде аът мунуп келген деп бодаваңар. Оолдар маңнап, тырттынып, мага-бот дадыгыышкынын база белеткеп турарлар. Маргылдааның шынарын экижидер дээш ам-даа кызар бис” – деп, Тывада аът спортунуң федерация даргазы Таймир Сарыглар чугаалаан.

 Стартты эгелеп алганындан чарыш дыка хамааржыр, ынчангаш чурумну чедип алыры-биле, бо чылын 50 хире тренерлерни база башкыларны эвилелдээн. Оларның аразында «Арзылаң мөге» Айдың Отчурчап, «Начын мөге» Сылдыс Монгуш, Буян Бурбучук дээш, өске-даа алдар-аттыг мөгелер бар. Аът мунукчуларын хынап, хайгаараарынга үлүүн катканнар. Чурум негелдези-биле 14 хар четпээн оолдар чарыш аъды мунмас. Аарыкчыларның хөй чыылганы - маргылдааның солунун бадыткаан. Бо удаада база-ла 10 муң кижи маргылдааны көөр дээш келген. Ынчангаш корум-чурумну хандырып, маргыжыышкын чокка маргылдааны эрттирип алыры – эң кол ажыл.  

«Маргыш турбазын дээш дыка үр белеткендивис. Аът чарыжы дээрге чүгле спорт эвес, а чоннуң оюну-дур. Өгбелерниң сагып чораан езу-чаңчылдарын аныяк-өскенге дамчыдып, хөй кижилерни хаара тудуп, оюннуң төөгүзүн сактып, нептередири – бистиң хүлээлгевис. Аът чарыжын спортчу профессионал деңнелче чоорту көдүрер дээш кызып турар бис. Кижилер чарыштың эгезин, аъттарның харык-шинээн база байзаже киир маңнап кээрин сонуургап көөр кылдыр, ипподромга чарышты салырын чедип алыр бис. Көдээ ажыл-агый яамызы-биле кады ипподромну катап кылыр ажылды эгеледивис” – деп, Тываның спорт сайыды Субудай Монгуш дыңнаткан.  

Дыка хөй көрүкчүлер тыва аъттар чарыжын четтикпейн манааннар. Барыын-Хемчик кожууннуң чурттакчызы Радик Куулар ол салыгда маргыштар бо-ла үнүп кээрин чугаалаан.

«Малды хемчээп турда, таарзынмаан чүүлдер тургустунуп келир чүве. Республика Баштыңы Шолбан Валерьевич Кара-оол тыва аъттар аразынга аңгы салыгны салырын хүлээндирген. Ону шын деп санаар мен. Тыва аътты камгалап, өстүрүп, көвүдедир арга чүгле ынчан тургустунар. Оон башка хайнактажып каар. Бо чугула айтырыг-дыр» - деп, Радик Куулар чугаалаан.

 Аът чарыжы чүгле спортчу маргылдаа эвес, а уксаажыдылга ажылынга дыка херек угланыышкын. Рязаньда чылгы малдың эртем-шинчилел институду Тываның Баштыңының саналдааны-биле, тыва уксаалыг чылгы малды шинчилеп турар. 

«Эртемденнер Эрзин, Тес-Хем, Өвүр кожууннарга ажылдааш, хынаар 3 муң ажыг материалдарны алган. Анализти доозуптарга, тыва уксаалыг аъттарны бедиинден эвес, а ханының анализинден тодарадыр апаар бис. Аныяк аъттар чарыжында эки уксаалыг малдарны шилип, оларны шинчилеп көөр. Кижилер малды элээн мергежилдиг ажаап-карактап эгелээн болгаш, чылдан чылче кулуннар саны көвүдээн” – деп, Тываның көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем сайыды Эртине Данзы-Белек чугаалаан. 

Салыгларда бирден сесче кирген аъттар дээш 5-тен 100 муң рубль чедир акша шаңналдарын тывыскан. “Нива” автомобильдер Бии-Хемче углапкан. Аныяк аъттарның 15 км чарыжынга Сесерлигден Андрей Тондуптуң, а 25 км-ниң улуг аъттар чарыжынга Турандан Мерген Салчактың чүгүрүктери эртип келген. Барыын-Хемчик биле Бай-Тайга кожууннар эстафетаны Мөңгүн-Тайга кожуун биле Ак-Довурак хоорайга дамчыткан. Олар 2020 чылдың аът чарыжын эрттирерлер. 

 «Тува 24» телеканал