Тываның Баштыңы «Муниципалдыг тургузуглар чөвүлели» ассоциацияның съездизинге киришкен

Кожуун удуртукчуларындан эгелээш суму даргаларынга чедир, база муниципалдыг депутаттар корпузу – шупту 600 ажык кижи Улусчу чогаадылга бажыңынга эрткен шуулганга чыылган. Оон аңгыда съезидиниң ажылынга чазак кежигүннери, парламентарийлер, көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлери, агроүлетпүр комплекизиниң келир үеде профессионалдары – студентилер, хөй-ниити организацияларының төлээлери, эртемденнер киришкен. 

«Силерниң организацияның ажыл-чорудулгазы онза хайгааралда. Кады ажылдажылганың дээштиг хевири бо-дур, деп билип турар бис. Ассоциация съездилериниң шиитпирлери эрге-чагырганың шупту деңнелинде ажыл-херекке удуртулга болурун чедип алыр дээш, силер-биле кезээде кады болурун кызып турар бис. Ол шиитпирлер чугула айтырыгларны сайгарып турда үнген үзел-бодалдарның, экизиниң экизин илереткен дискуссияның түңнелдери болуру күзенчиг. Съезд мурнуу чарыында, интернетке эмнелгелерни кожар талазы-биле улуг инфраструктура төлевилелиниң түңнелин үндүрдүвүс. Девискээрлерни хөгжүдеринге ол улуг ужур-дузалыг. Чедери берге Бай-Тайга биле Мөңгүн-Тайга-биле кады, 13 кожуун. Харылзаа инфраструктуразын хөгжүдери, бурунгаар шимчээшкин дугайында бодаар арганы бээр. Ажылчын олуттарны, эки акша-шалыңны ажылдап алыр таарымчалыг байдалдарны тургузары, кижилер бодунуң амыдырал-чуртталгазын ооң-биле холбаар кылдыр девискээрлерни хөгжүдери дээш, чер-черлерде эрге-чагырганың өзек айтырыгларынга темаларны чаңгыс эвес катап чугаалашкан бис. Ам хөделип кирер херек. Силерниң ажыл-херээңер ханы уткалыг. Бодунуң чонунуң салым-чолунга салдар чедирер үүле кижи бүрүзүнге таварышпас, ынчангаш ажылыңарга үре-түңнелдиг болуңар. Шагаа бүдүүзүнде чаагай орукту, эрттип турар чылда түрегделдер, чедимче чок чүүлдер артып каарын, а үнүп олурар чыл чогаадыкчы хей-аътты эккээрин күзедим. Амыдыралда боттандырар дээн чаагай күзээшкиннер үре-түңнелди эккээринге бүзүреп, бот-идепкейлиг кижи кажанда-даа хүндүткелге төлептиг деп чугаалаксадым» - деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол съездиниң киржикчилеринге чугаалаан.  

«Дүк» (дүктүң бирги болбаазырадылгазы) база «Кеш» (алгы эттээр цехтер тудары) республика төлевилелдериниң сайгарылгазын съездиниң хүн айтырыында киирген. Ол Тываның Баштыңының Дээди Хуралга 2019 чылда айыткалында даалгазының күүселдези болур. Көдээ ажыл-агый төлевилелдери чурттакчы чоннуң орулгазын улгаттырарынче, көдээ суурларның экономиктиг хөгдүлдезинге байдалдарны тургузарынче, боду ажылдыг кижилерниң база сайгарлыкчы чорук субъектилериниң санын көвүдедиринче угланган.

"Тебис-групп" маркетинг компаниязы дүк рыногун шинчилеп көөрге, 2018 чылда дүктү бүдүрген хемчээлиниң талазы-биле Тыва мурнунда 10 регионнуң санынче кирген. "Тебис-групп" база Федералдыг каайлы албанының көргүзүү-биле, Тыва Республика чугдунмаан 160 тонна дүктү даштыкыже бир-ле дугаар үндүр саткан. "Уургай" КБК база Монгуш С.Н-ниң тараачын-арат ажыл-агыйы - экспортерлар. 

Чазак Даргазының оралакчызы Александр Брокерт дорт акшаландырыышкын, коммерциялыг банкылардан чиигелделиг чээли, Тываның сайгарлыкчыларын деткиир фондунуң акша-хөреңгизи, «Фермерлерни деткиир болгаш көдээ кооперацияны хөгжүдер системаны тургузары» федералдыг төлевилел-биле амгы үеде көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлерин деткип турарын айыткан. 

Төлевилелдер күүселдези удуртуп турар командаларның билдилиинден дыка хамааржырын демдеглээн. Ынчангаш муниципалдарга төлевилелди удуртур технологияга даянгаш, муниципалитеттиң социал-экономиктиг хөгжүлде айтырыгларын чедиишкинниг шиитпирлээр профессионал командаларны хевирлээринге өөредилге программазын планнаан. Муниципалдыг командалар болгаш Россияның улус ажыл-агыйы база күрүне албаны академиязының башкылар киржилгези-биле, дүк болбаазырадыр цех; алгы эттээр биче комплекс; көдээ девискээрлерниң комплекстиг тудуу; тайга кежиин болбаазырадыр биче комплекс; эът хеңмелээр база хаптаар цех; ногаалар болбаазырадыр цех; сүт кухнязын ажыдар; кургаг сүт бүдүрер биче комплекс дээн ышкаш төлевилелдерни ажылдааш, шиитпирлээр. Муниципалдыг тургузугларда боттандырар төлевилелдер эмин эртир улуг эвес, саң-хөө айтырыы база экономиктиг ажыл-чорудулгазы билдингир болур ужурлуг. Тыва Республиканың фермер бизнезин база көдээ ажыл-агый кооперативтерин хөгжүдер фондуну аңгы таныштырган.  

Съездиде кадрлар айтырыын база көрген. 2017 чылдан бээр ассоциацияның удуртукчузу Аяс Монге Тыва Республиканың Чазааның Даргазының оралакчызы албан-дужаалда томуйлаткан. Өвүр кожуун чагырга даргазы Аржаан Ооржактың саналдааны-биле, Кызылдың мэри Карим Сагаан-оолду МТЧА-ның чаа удуртукчузу албан-дужаалче идип үндүрген. Ооң саналын коллегалары деткип, ассоциацияның даргазын соңгаан. 

«Тыва Республиканың муниципалдыг тургузуглар чөвүлели» ассоциацияның VIII съездизи таварыштыр Тываның Баштыңының шаңналдарын тывыскан. Улуг-Хем кожууннуң чагырга даргазының бирги оралакчызы Ирина Баутдинова, Бай-Тайга кожууннуң Шуй сумузунуң даргазы Маргарита Чыргалга күш-ажылчы чедиишкиннери база үре-түңнелдиг ажылы дээш Тыва Республиканың Баштыңының Өөрүп четтириишкинин чарлаан. Сүт-Хөл кожуун чагыргазының специализи Анатолий Сарыгларга база Өвүр кожуун чагырга даргазы Аржаан Ооржакка Тыва Республиканың Баштыңының Хүндүлел бижиктерин тывыскан.