Тывада «Экономика неделязы» чоруп турар

Сөөлгү чылдарда Тываның инвестиция климады элээн экижип, российжи регионнар рейтингизинде 62-ги черге турган болза, ам 46 туруш көдүрүлген.  

Чөвүлел «чүгле үндүрүг төлээр эвес, а регионнуң хөгжүлдезинге база киржир» деп кыйгырыгның адаа-биле ажылдаан. Улуг инвестиция компаниялары: Лунсин, Тардан Голд, Голевтиң даг-руда компаниязы, Межегей-хөмүр, ТЭПК чөвүлелге киришкен.  

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол экономика неделязын ажыдып тура, республика мурнунда салдынган үш кол угланыышкынны айыткан: 

- бирээде, бистиң чаңгыс чер-чурттугларывысты ажылче хаара тудары – кол чүүл; 

- дугуржулгаларны бүрүнү-биле боттандырар: инвесторнуң талазындан чүгле үндүрүглер төлээр эвес, а регионнуң социал-экономиктиг хөгжүлдезинге киржир; 

- эрге-чагырга биле бизнес-каттыжылга кады ажылдаар ужурлуг. 

Кандыг-даа компанияның ажыл-чорудулгазын боттандырар дугайында дугуржулгага атты салыр мурнунда, регионнуң хамаатыларын ажылга хаара тудар дугайында негелдени албан киирер. Ол дээрге ажылчыннарның саны 60 хуудан эвээш эвес болуру-дур. Бистиң чаңгыс чер-чурттугларывысты ажылга тургузары-биле Лунсин компания элээн чедимчелиг ажылдап турар. Ында 71 хуу бистиң чаңгыс чер-чурттугларывыс ажылдап турар, а Межегей-хөмүрде чүгле 18 хуу хире регион чурттакчылары хаара туттунган.  

Лунсин компания боттарының специалистерин белеткеп алырынга сонуургалдыг. Компания амгы үеде Тоора-Хемниң техникумунда ортумак звенонуң специалистерин белеткедип турар, бо чылдың эгезинде, школаның эки өөредилгелиг доозукчуларын Кыдаттың шыырак дээн дээди өөредилге черлеринге инженер эртемни чедип алыр кылдыр чоруткан. Компания студентилерниң өөредилгезин, стипендиязын бүрүнү-биле төлеп турар. 

Ужуражылга ажыл-агыйжы байдалга эрткен, компаниялар боттарының хөгжүлде планнарын таныштырган. Чижээ, Тардан Голд 2019 чылда алдынны экологтуг арыг арга-биле тып эгелээр болза, Лунсин – тывыжын уургай аргазынче киирер. Ол дээрге ажык черлерде тывыжын хааглыг аргаже шилчидери-дир. 

Тардан Голд чаа фабриказында 20 ажыг ажылчын олуттарны Тываның чурттакчыларынга тускайлаан. Тардан Голд биле Лунсин компанияларның улуг чүък чүдүрер машиналарындан үрелип турар Кызыл-Сарыг-Сеп оруун, регионнуң эрге-чагыргазы чылдың-на септеп турарынга хамаарыштыр чугааны, чөвүлелдиң киржикчилери чоруткан. Ол айтырыгны шиитпирлээрин, ол ышкаш орукту септээринге орук фондузу ышкаш курлавырны тургузарын чөвүлел демдеглээн.  

Ужуражылга соонда, Тывада Пенсия фондузунуң төлээзи үлетпүр бүдүрүлгезиниң ажылдакчыларынга чиигелделер дугайында тайыбырлаан. Тыва соңгу чүкке деңнештирген регион болганда, элээн чиигелделер көрдүнген. Бир эвес ол негелделерни сагыыр болза, үлетпүр ажылдакчылары пенсияже 40 харлыында безин үнүп болур. Хоойлу езугаар пенсия эргелерин алыр кылдыр, ажыл берикчилери ажылчыннары-биле күш-ажыл керээлерин чарары күзенчиг дээрзин тайылбырлаан. 

 ТР-ниң Экономика яамызы.