Тывада республиканың дүжүт байырлалын демдеглээн

2018 чылда, Тывага ниитизи-биле 33,5 муң гектар шөлге көдээ ажыл-агый культураларын тараан. Чаа-Хөл кожууннуң Шаңчыда тараа тарылгазы катап эгелээн. Таңды кожуунда тарылга шөлүн 4,5 катап улгаттырып, 6,7 муң гектар шөлге тараа үрезиннерин чашкан. Ынчангаш Таңды кожуун тараа дүжүдүн ажаап алыры-биле кымны-даа мурнаан. "Заря" агрохолдинг гадан-на 18 центнер дүжүттү ап, 76,7 муң тонна тарааны ажаап алган. М. Санниковтуң тараачын-арат ажыл-агыйы 380, а А.Боровиковтуу 225 тонна дүжүттү ажаап алганнар. Каа-Хем кожуунда В.Пироговтуң ажыл-агыйы гадан 18 центнер дүжүттү ап, 225 тонна тарааны алган.  

"Эргим чаңгыс чер-чурттуглар! Тыва тараажылар элбек дүжүттү ажаап алган. Үнүш ажыл-агыйлыг Каа-Хем, Бии-Хем, Таңды кожууннарга чай эгези кааңнаашкынныг, чемиш тырттып эгелээнде, долу дүжүп, дүжүт ажаалдазының кидин-түлүк үезинде, өл хар чагза-даа, эки көргүзүглерлиг болган. Бойдус чаңнап тургулаан, а бөгүн, чедиишкиннеривисти чугаалажыылыңар. Суггаттыг черлерден ажаап алган дүжүт хөй. Эрткен чылга деңнээрге, тарааны чартык катап хөйнү алган. Гектардан-на 15 хире центнерни ажаап, тос муң ажыг тонна тараа дүжүдүн чыгган. Гектардан 30 центнер, харын-даа 44 центнер алган мурнакчылар бар. Эр-хейлер!» - деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол демдеглээн.

Республика эрткен чылга деңнээрге, 45 хуу хөй, азы 9,2 муң тонна тараа культураларын ажаап алган. 3,9 муң га шөлден 5,6 муң тонна кызыл-тасты ажаап алган. 2017 чылда 4,1 муң тонна тарааны ажаап алган болза, бо чылын оон 37 хуу хөй. 2 муң хире тонна сула дүжүдүн чыгган. Арбайның дүжүдү эрткен чылдыындан 3,5 катап хөй, азы 1,6 муң тонна болган.

 Тыва Республиканың Чазаа көдээ ажыл-агый техниказын чаартыр ажылдарны уламчылаан. Сөөлгү үш чылда техниктиг база технологтуг модернизация чарыгдалынче, күрүне деткимчези кылдыр, 48,2 млн. рубльди угландырган. 2018 чылда 27,3 млн. рубльге, К-744 маркалыг 2 тракторну, тараа ажаар «Полесье 5А» маркалыг 2 база «Вектор» маркалыг 1 комбайннарны, 3 тарылга комплекстерин, чер болбаазырадыр дискилиг 2 агрегатты, 3 тырыкчы-чыыкчы техниканы, ногаалар сортулаар 1 комплексти садып алган. Оон аңгыда Таңды кожууннуң «Заря» агрохолдинг» КХН лизинги-биле тараа ажаар «Полесье GS-10» маркалыг 4 комбайнны садып алган. 

Бо чылын 328,5 тонна минералдыг чемишчидилге садып алганы дээш, көдээ ажыл-агый бүдүрүкчүлеринге республика бюджединден субсидияларны берген. Олар 5 муң ажыг гектар шөлдерни чемишчиткен. Ооң түңнелинде, тараа культураларының дүжүткүрү гадан 8, 1 центнер (5 чылда ортумаа-биле) турганындан, ам гадан 14,8 центнер четкен (республикада ортумак көргүзүг). Кызыл-тастың ортумак дүжүдү – гадан 14,3 центнер (2017 чылда – гадан 9,3 центнер), арбайның дүжүдү – гадан 14,5 центнер (2017 – гадан 8,6 центнер), суланың дүжүдү – гадан 17,4 центнер (чылда – гадан 9,4 центнер) болган. 

2018 чылда мал чиир культуралар дүжүдү 26,9 муң тонна, ортумак дүжүт – гадан 13,5 центнер. Таңды, Бии-Хем, Каа-Хем кожууннарның ажыл-агыйлары эки көргүзүглерни чедип алган. Сүт-Хөл, Чөөн-Хемчик, Чаа-Хөл, Улуг-Хем база Бии-Хем кожууннарның ажыл-агыйлары 1,4 муң тонна мал чиир тарааны ажаап алган. Эрткен чылга деңнээрге, Тыва 7,7 хуу хөй, азы 33,2 муң тонна картошка дүжүдүн алган. Таңды биле Кызыл кожууннар мурнакчылар одуруунда, бир гектардан 140 центнер картошка дүжүдүн ажаап алган. Ногаа дүжүдү эрткен чылга деңнээрге 35 хуу хөй, азы 4,4 муң тонна болган.

"Дүжүттү шыгжап, садыгларже ону киирип, акшалыг садып алыкчыны тывары – ам биске кол чүүл ол. Ынчангаш бөгүнгү байырлалывыс мээң коллегаларымга онза шылгалда болур. Ол чүл дээрге? Социал адырның удуртукчуларынга – өөредилге сайыдынга, социал политика сайыдынга, культура сайыдынга, кадык камгалал сайыдынга тус черниң бүдүрүкчүлери-биле кады ажылдаар сорулгалыг хандырылга керээлерин дорт чарар даалганы берген мен. Ынчангаш байырлал шинчизин чоп ажыглап болбас деп? Дүжүт байырлалында, чагыкчылар болгаш хандырыкчыларны чыыры чөптүг ышкаш? Фермер кижиге-даа таарымчалыг: продукциязын шыгжаар дээш баш аарып турбайн, чаңгыс шак дургузунда дыка хөй кижилерге садып болур. Дүжүттү эки орулгаже хуулдуруп, бот-боттарывысче уткуй базымнарны кылыылыңар» - деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол чугаалаан. 

Дүжүт байырлалының үезинде Кызыл хоорайдан, Кызыл, Чөөн-Хемчик, Чеди-Хөл, Каа-Хем, Тес-Хем кожууннардан кадык камгалалы биле өөредилге адырының 29 организациязы 12 млн рубльге көдээ ажыл-агый продукциязы-биле хандырар планнарны дугуржуп алганын, Көдээ ажыл-агый яамызы дыңнаткан.  

Республиканың суурлар аразында "Огород - өг-бүлеге орулга" конкурстуң түңнелдерин үндүрген. Таңды кожууннуң Арыг-Бажы сумузу үшкү черни алгаш, 65 муң рубльдиң сертификадын алган. Кызыл кожууннуң Кара-Хаак сумузу ийиги черни ээлээш, 85 муң рубльдиң сертификадынга төлептиг болган. А бирги черни Каа-Хем кожууннуң Дерзиг-Аксы сумузу ээлээш, тускай техника садып алыр 125 муң рубльдиң сертификадын алган.

Дүжүт байырлалында күрүне шаңналдарын база тывыскан. "Идегелдиң чери" КБК-ның даргазы Алена Кууларга, "Заря" агрохолдингиниң комбайнеру Оргул Ижиге, Барыын-Хемчик кожууннуң Барлык суурдан тракторист Шолбан Ундунга көдээ ажыл-агыйында үре-түңнелдиг ажылы дээш, Тываның Баштыңының Өөрүп четтириишкинин чарлаан. Таңды кожууннуң тараачын-арат ажыл-агыйының комбайнер-тракторизи Анатолий Санниковту хөй чылдарда ак сеткилдиг күш-ажылы дээш, Тыва Республиканың Баштыңының Хүндүлел бижии-биле шаңнаан. Кызыл кожууннуң "Кара-Хаак" КБК-ның ногаа бригадазының бригадири Трофим Саханович Лиге «Тыва Республиканың көдээ ажыл-агыйының алдарлыг ажылдакчызы» хүндүлүг атты тывыскан. 

Тываның Баштыңы Таңды кожуунга ажыл-албан аайы-биле чорааш, Балгазын суурда «Заря» агрохолдингиниң тараа шаңынга четкен. Шолбан Кара-оол агрохолдингиниң автопаргында чаа комбайннарны көрүп, тараа болбаазырадып турарын сонуургаан. 

«Тараа - бүгүдениң чеми» деп бичиивисте-ле дыңнаанывыс чугааны сактыр боор силер. «Заря» агрохолдингиниң шаңынга чорааш, ону сактып турдум. Агаар бойдус чаңназа-даа, чаагай дүжүттү ажаап алганнар. Дээрбезин база ажылдадып эгелээн. Дээрбе ийи дугаар хүн ажылдап, дээди шынарның далганын тырттып турар болду. Бодунуң далганындан чаа быжырган хлебти чиирге, аянныын. Ажылды кошкаш кылбайн, ам-даа шалыпкын ажылдаарынга улуг идиг ол» - деп, Тываның Баштыңы сургакчылаашкын соонда, бодунуң блогунда бижээн.