Тываның Баштыңы сиген кезилдезинче шалыпкын кирерин көдээ ишчилерге чагаан

«Эрткен чылда дег, бо чылын база мал чеминиң белеткели ол байдалда. Ындыг болзажок планнап алганы езугаар ажылдаар дээрге, чаъстар шаптыктавышаан. Агаар-бойдустуң экижип келирин манап олурган ажыы чок – деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол санап турар – Хилис үе эрттирбейн, эптиг үени ажыглап, шөлче үнер херек, чаңгыс чер-чурттуглар. Мал чемин белеткээри-биле бөгүнде мурнап турар Сизим, Дус-Даг база Чаа-Суурнуң көдээ ишчилери, эр-хей».  

Тывада кезип белеткээн сигенниң хемчээли 12 муң тонна ажа бергенин Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы дыңнаткан. Ол чайгаар үнген болгаш тарып чашкан сиген болур. Бай-Тайга, Барыын-Хемчик база Мөңгүн-Тайга кожууннарда сиген чавыс, доктаамал суггур чаъстар мал чеминиң белеткелинге шаптыктап турар.  

Специалистер сиген шөлдеринге мониторингини чоруткан. Сөөлгү медээ-биле алырга, Тывада сигенниң ортумак бедии 50-60 см чедип турар, а хову черлерде 30-35 см болза, арга-арыглыг черлерде 50-70 см хире. Республиканың 12 кожууннарында: Чөөн-Хемчик, Каа-Хем, Кызыл, Өвүр, Бии-Хем, Сүт-Хөл, Таңды, Тожу, Улуг-Хем, Чаа-Хөл, Чеди-Хөл база Эрзинде сиген кезилдези кидин-түлүк. Сиген кезер 176 бригада 3152 кижини хаара туткан.

Мурнакчы кожууннар болгаш организациялар бо чылын база мал чеми белектээринге тиилекчи ат дээш мөөрейлежир. Амдыызында 10 мунициапалдыг тургузуг, база 10 организация чагыгны киирген. 

Тываның Чазааның саналы-биле, муниципалиттерниң ажылын шапкынчыдып, көдээ бараан бүдүрүкчүлерин деткип, мал чеминиң белеткелинче организацияларны хаара тудар дээш мөөрейни эрттирип турарын сагындыраал.  

Оон аңгыда, «Он хонукта мал чемин белеткээринге шылгараан суур» деп шилчип чоруур кубоктуг республика мөөрейи база бар. Тываның 15 кожууннарының 72 суурундан киржикчилер август эгезинде ында киржип турар. Чижээ, август 3-те төнген мөөрейниң үшкү хонуунуң түңнелдери-биле, Тывада мал чемин белеткээринге Каа-Хем кожууннуң Сизим, Өвүр кожууннуң Дус-Даг, Чаа-Суур база Хандагайты, Чаа-Хөл кожууннуң Чаа-Хөл суурлар шылгараан. Мөөрей август 23-те доостур болгаш, мурнунда ам-даа ийи он хонук барын көдээ ажыл-агый яамызы тайылбырлаан.  

Республикага 2019-2019 чылдың мал кыштаглаашкынын хүр-менди ажарынга, эрткен чылда ышкаш, 226,1 муң тонна мал чеми херегин сагындыраал. Оон аңгыда «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» губернатор төлевилелиниң киржикчилеринге мал чеминиң аңгы – 4,2 тонна сиген белеткээр планын тургускан. 2016 чылдың киржикчилеринге - 1575 тонна, 2017 чылдыынга - 1560 тонна, 2018 чылдыынга - 1575 тонна сиген-ширбиилди курлавырлаар.