«Чемгерикчи инек малым» социал төлевилел боттаныышкынының дугайында медээ

Ийи чыл дургузунда ооң күүселдезинче 22,9 млн. рубльди тускайлаан: улуг бода мал садып алырынга - 21,7 млн. рубль, мал камгаладырынга - 1,250 млн. рубльди (2016 чылда – 12 915 муң рубль, 2017 чылда - 9250 муң рубль). 

Ийи чыл дургузунда эвээш орулгалыг болгаш хөй ажы-төлдүг 619 өг-бүлелер (2436 уруглар бар) социал деткимче кылдыр бызаалыг инектерни алганнар (2016 чылда – 369 кижи, 2017 чылда – 250 кижи).  

Республиканың кожууннарында өг-бүлелер мал оолдаашкынының үезинде 376 баш чаш бызааны алган: 2016 чылда – 235, 2017 чылда – 141 баш. 2018 чылдың июль 27-ниң хүнү-биле алырга, ийи чыл иштинде ниитизи-биле 402 баш чаш бызааны камгалап алган (2017 чылда – 148 баш бызаа, 2018 чылда –254 баш).  

Кызыл, Барыын-Хемчик, Каа-Хем, Улуг-Хем, Сүт-Хөл кожууннар малдың чаш төлүн камгалап алырынга эки көргүзүглерлиг болза, Тере-Хөл, Бии-Хем кожууннар хожудаан.

2018 чылда төлевилелге киржир 250 өг-бүлеге дээш, республика бюджединде 9,250 млн. рубль түңнүг акшаны көрген.  

Тыва Республиканың Чазаанда «Чемгерикчи инек малым» социал төлевилелди боттандырар ведомстволар аразында комиссияның 2018 чылдың апрель 5-те протоколу-биле төлевилел киржикчилериниң даңзызын бадылаан.  

2018 чылда төлевилелдиң киржикчилери болур 250 өг-бүлени сайгарып көөрге: Социал төлевилел ниитизи-биле 1338 кижини, ооң иштинде 469 улуг (35,5 хуу), 884 бичии уругларны хаара туткан: долу эвес өг-бүлелерден 31 кижи (12,4 хуу); ажылдап турар кижилер - 164 кижи (35 хуу); инек кажаазы чок - 124 кижи (49,6 хуу); өг-бүлезинде хааглыг, чиик хевирниң туберкулез аарыг кижилиг - 10 кижи (2,13 хуу); ОРВО төлевилел киржикчилиг – 55 өг-бүле (22 хуу); чайгы кадыкшылга лагерьлеринде 83 уруг дыштанып турар (уругларның ниити санындан 9,4 хуу).  

17 муниципалдыг тургузугда база Ак-Довурак хоорайда төлевилел киржикчилеринге 195 кижи бызаалыг инектерни берген. Бызаалыг инектиң өртээ 35 муң рубль. Мал берикчилеринге акша-хөреңгини шилчидери-биле садыг-саарылганың 190 керээзин чарган. 

2018 чылдың киржикчилеринге 121 бызаалыг бода малды дамчыткан: Бай-Тайгада 8 (57,1%), Барыын-Хемчикте 18 (100%), Чөөн-Хемчикте 24 (100%), Каа-Хемде 14 (82.3%), Мөңгүн-Тайгада 1 (16,6%), Өвүрде 1 (8,3%), Бии-Хемде 10 (62,5%), Сүт-Хөлде 12 (85,7%), Тожуда 9 (75%), Улуг-Хемде 5 (25%), Чаа-Хөлде 2 (25%), Чеди-Хөлде 12 (100%), Эрзинде 3 (25%), Ак-Довуракта 2 (100%). 

Кожууннарда ветеринарлыг профилактика ажылдары доозулган, 250 баш бода малды шинчээн.  

Кыжын бызаалыг бир инекке 3 тонна сиген херегин ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызы дыңнаткан. 2016, 2017 чылдарда киржикчилерниң алган бызааларын база 2018 чылда бээр 500 баш малга онааштыр санаарга шупту 4089 тонна (бир өг-бүлеге 4,5 тонна), ооң иштинде 2016 чылда алган малдарга 2214 тонна, 2017 чылда – 1125 тонна, 2018 чылда – 750 тонна мал чеми херек. 

Төлевилел киржикчилеринден 42 кижи чонну ажылга хаара тудар төптүң учедунда турар. 12 кижини доктаамал болгаш түр үениң ажылдарынче хаара туткан, 1 кижи кыска хуусаалыг курска өөренген. 

Муниципалдыг тургузуглар даргалары төлевилелди чедиишкинниг боттандырар дээш:  

- ТР-ниң Чазааның 2016 чылдың март 18-те 88 дугаарлыг доктаалының 1.3 пунктузун күүседири-биле, 2017 чылдың киржикчилери-биле камгаладылга компанияларының аразында керээ чарар ажылдарны организастаар. 

2017 чылда республика бюджединден 250 баш малды камгаладырынга 500,0 муң рубль акшаны чарыгдаан (керээни 1 чылда чарган болгаш, камгаладылга керээзиниң хуусаазы төнген). 

- амгы үеде кышкы кажаазы чок 26 өг-бүлеге мал кажаазын тудар ажылды организастаар;  

- 2016 чылдан киржип турар төлевилел киржикчилеринге (869 өг-бүлеге) сиген кезер участоктарны тодарадыр, сиген белеткээринге дуза хереглеп турар өг-бүлелерге ажыл чок хамаатыларны азы волонтерларны хаара тудар; 

- төлевилел киржикчилеринге амыдыралдың берге байдалындан үнеринге дузалажыр (тааржыр ажыл тыварынга дузалаар, мергежил чедип алырынга өөредир, өг-бүле кежигүннеринге эмчи дузазын көргүзер, чайын уругларын дыштандырар дээш оон-даа өске).