Тываның Баштыңы: регионнуң күш-ажыл рыногу чурттакчы чон дээш ажылдаар

ТР-ниң Күш-ажыл яамызының медээзи-биле алырга, республика ортумак шалың төлевириниң деңнели-биле чурттуң регионнарының аразындан 35-ки черде, боттуг орулгазының хемчээли эвээш. Ниитизи-биле бүгү чуртта экономиктиг барымдаалар ужун ындыг байдал тургустунганын ведомствонуң специалистери тайылбырлаан. Ындыг болзажок Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол эксперттерниң ол түңнелдеринге чөпшээрешпээн. Республикада тус черниң чидиг айтырыгларын – чурттакчы чонну ажылга хаара тударынга база ажылчын чаа олуттарны ажыдарынга бар аргаларны эрге-чагырганың шупту деңнелинде чедир ажыглавайн турар деп ол санаан.  

Тывада ажылдап турар чамдык улуг компаниялар боттарның бүдүрүлгелеринче ажылчыннарны өске регионнардан хаара тудуп, тус черниң чурттакчыларын ажылдадырынга тура чогу, чазактың экономиктиг блогунуң чедир кылбаан ажылы деп, Шолбан Кара-оол айыткан. Мында бир чылдагаан – республиканың чурттакчы чонунуң аразында мергежилдиг специалистерниң чогун чижекке киирген. Республика чогуур деңнелдиң кадрлары-биле бүдүрүлгени хандырып шыдаар, а ол ажылчын олуттарны өске регионнардан келген ажылчыннар ээлепкен чижектер эвээш эвес.  

Шолбан Кара-оол бо таварылгада компанияларны буруудадыр дивээн, оларның талазындан бүдүрүлгени чорудуп, үндүрүглерни үезинде төлеп турары чугула. Регион болгаш муниципалдыг эрге-чагырганың хүлээлгези – Тываның сонуургалында инвесторлар-биле дугуржуп, социал айтырыгларны шиитпирлээринге киржири болур. Ол дугуржулгалар бүдүрүлге ажыл-чорудулгазынга дүүшкен турарын, Тываның Баштыңы айыткан.  

Регион яамылары база ведомстволар, муниципалдыг тургузуглар удуртукчулары ол айтырыгларны таптыг шиитпирлээр ужурлуг деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан.  

«Сөөлгү чылдарда Тываның чурттакчыларын улуг бүдүрүлгелерге ажылдадыр ажылды элээн чедиишкинниг боттандырып эгелээн бис. 2000 хире чаңгыс чер-чурттугларывыс беш бүдүрүлгеде ажылдап турар. Ол дээрге Тардан Голд, Лунсин, Межегейхөмүр, ТЭПК, Тываның даг-руда кампаниязы-дыр. Эгезинде-ле дугурушкан бис, девискээрге кады ажылдажылганың кол негелдези – тус черниң чурттакчы чонун ажылга хаара тудары деп. Ол дугайында дугуржулгаларны чардывыс.  

Чогуур мергежилдерге тус черниң кадрларын белеткээринге база өске-даа чүүлдерге ийи тала харыысалгалыы билдингир. Тус черден база өске регионнардан хаара туттунган ажылчыннарның хуузунга онааштыр дугуржулганың күүселдезин хыналдага ап, ооң-биле доктаамал ажылдаар. Лизенция алырда кады ат салганывыс инвестиция дугуржулгазының негелделерин чамдык компанияларның удуртулгазы чедир күүсетпейн турар дугайында дыңнадыглар менде кээп турар. Чижээ, Межегейхөмүрде 400 ажыг ажылчыннарның чүгле 58-зи - Тываның чурттакчылары. Чер адаанда ажылдар эгелээни-биле мергежилдиг специалистер херек деп тайылбырны бээри чадап чок. Ында ажылдар эгелээнден бээр элээн каш чылдар эрте берди, өске аргаларны ап болур турган…

Школаларга шахтер классатарын ажыдып, доозукчуларга херектиг мергежилдерже угланыышкынны бээр. Ажыл чок кижилерни эде өөредиринге акша-хөреңгини тускайлаар дээш, оон-даа өске. Боттуң ажылчыннары чок болза, оларны белеткеп эгелээр! Хөмүр тывыжында өске-даа ажылчыннар херек. Тываның чазааның экономика талазы-биле адырының, хөмүр-даш компаниязының ажылдап турар девискээри Таңды кожуун чагыргазының чедир кылбаан ажылы деп санаар апаар. Бодунуң чонун ажылга хаара тудар айтырыгларга олар бир дугаарында сонуургалдыг болур ужурлуг.  

Чүгле тывыш компаниязынга хамааржыр эвес, а өске-даа айтырыгларны шиитпирлээр херек. М-54 автоорукту эде угландырарын чедип алырда, чаа маршрутту тудар ажылдарга кыдыындан өскелер ажылдап алзын дээш, ынча чылдарда туржуп турбаан бис. Ынаар дыка хөй акша-хөреңгини салган – чүгле 2018 чылда безин миллиард рубль ажыг. Орук кыдыының сервизин тудар регион программазының дугайында чугаалавайн тур мен. Тус черниң бизнезин хөгжүдеринге ол объектилер дыка идиглиг.  

Тываның чонунга орулгалыг ажылдаар олутту тургузуп болур чер – 55-ки даг-адыгжы бригадазын муниципалитеттер-даа, сайыттарывыс-даа кичээнгейден салып алганы, база бир көскү чижек. Шериг хоорайжыгажының кезээ туттунуп, ында кижилер ажылдап турар. Республиканыы-биле доктаамал болгаш хөй хемчээлдиг орулганы барык ийи муң хире кижи ап турар. Оларга садыг-саарылганың база амыдырал-хандырылганың ачы-дузалары негеттинип турар. Хоорай чагыргазы бистиң сайгарлыкчыларвысты ынаар хаара тударынче мынчага дээр чүге боданмааныл? Соңгаартан келген сайгарлыкчылар ону эжелеп алырын, бистиң кижилеривис ажыл чок артып каарын амдыгаа дээр манап олурар бе?! 

Сайыттарга база кожуун чагыргаларының баштыңнарынга сагындырып тур мен. Рынок боду силерни «оттуруп», үлеп бээр боор деп, чазып тур силер. Ону ол кылып болур харын, ынчалза-даа республиканың эрге-ажыынга, айтырыгларывысты шиитпирлээринге эвес. Республиканың чону бажыңнарынче төлептиг акша-шалыңны эккээр кылдыр байдалдарны тургузуп, каттышкан бүдүрүлгелерниң база орук ачы-дузаларынга улуг ажыл берикчилериниң-не хереглелин баш бурунгаар өөренип, паровозтуң мурнунга маңнап чоруур ужурлуг силер».