Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол: чаа уруглар садтарын ам-даа тудар

 Россияның Чазааның Даргазы Дмитрий Медведев ооң мурнунда бадылаттынган планче чогуур өскерилгени киирериниң дугайында айтыышкынга атты салганының дугайында Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол бодунуң блогунда демдеглээн.  

 «2018 чылдан Тывага федералдыг бюджеттен уруглар садының тудуунга 1 млрд. 813,1 млн. рубль түңнүг дузаны көргүзер. 95, 4 млн. рубльди, азы программаның ниити өртээниң 5 хуузун бодувус орулгаларывыстан акшаландырарын хандырар ужурлуг бис. Ол акша-хөреңги-биле үш муң хире немелде олуттарлыг уруглар садтарын тудар. Бо чылдың мартта мээң-биле ужуражып, бисти база катап дыңнааны дээш, Дмитрий Анатольевичиге четтирдивис» - деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол бодунуң арынында бижээн. 

 2018-2020 чылдарда санаттынган программа РФ-тиң Президентизиниң 599 дугаарлыг чарлыын күүседир талазы-биле хемчеглерниң бирээзи болур. Ол езугаар 2016 чылга чедир 3-ден 7 харлыг уругларны школа назыны четпээн өөредилге албан черлери-биле 100 хуу хандырар сорулга салдынган турган.  2013 чылдан 2015 чылга чедир Тыва уруглар садтарынче оочурну ийи катап эвээжедип, 10 муң ажыг олуттарны ажылалче немей киирген. Ындыг болзажок, 2016 чылдың төнчүзүнге чедир уруглар садтарының чедингири чүгле 85,7 хуу болуп арткан.  

 2013 чылда РФ-тиң Чазааның даргазының оралакчызы Ольга Голодец республикага келген соонда, Тыва школа назыны четпээн өөредилге албан черлеринче уругларны билдингир чылдагааннар-биле хаара тудуп шыдавайн турарын демдеглээн. Ооң бирээзи – регион чаштарның төрүттүнери-биле сөөлгү каш чылдарда чуртта мурнуку черде. Өзүп-көвүдээриниң ортумак хуузу ортумак российжи көргүзүгден ийи катап улуг – 1000 чурттакчыга онааштыр чуртта 12,6 болза, республикада 25. РФ-тиң Президентизинге уруглар садтарының дугайында чарлыктың күүселдезин Голодец илеткеп тура, Тыва «канчаар-даа кызарга» ону күүседири болдунмайн турар девискээрлерге хамааржырын айыткан. Республикага уруглар садтарынче оочурну чок кылыр аңгы программа херек деп ол чугаалаан.  

 Ольга Голодецтиң Тывага хамаарыштыр туружунуң ачызында, республиканың чазаа федералдыг өске-даа ведомстволарга уруглар албан черлеринде олуттар-биле уругларны хандырарының немелде хемчеглери херек дээрзин бадыткап шыдаан. 2016 чылдың декабрьда РФ-тиң өөредилге болгаш эртем сайыды Ольга Васильева-биле республика Баштыңы Шолбан Кара-оол ужурашкаш, уруглар садтарының тудуун уламчылаарының аргазын сайгарып чугаалашкаш, регион программазын акшаландырарынга ооң чөпшээрелин чедип алган. 

 2017 чылдың мартта Россияның Чазааның даргазы Дмитрий Медведевтиң хүлээп алыышкынынга ТР-ниң Баштыңы киргеш, программаның федералдыг акшаландырыышкынын шуут шиитпирлээн. 2015-2025 чылдарда Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезинче угланган хемчеглер планын Россия Федерациязының Чазааның 2015 чылдың апрель 17-де айтыышкыны-биле бадылаанын сагындыраал. Ында транспорт, энергетика, социал инфраструктура хөгжүлдезиниң кол төлевилелдери, ол ышкаш хой, өшкү, иви болгаш чылгы мал ажыл-агыйларын деткиир комплекстиг хемчеглер кирген, ниитизи-биле 18 пункт бар. 

 Планда айыттынган төлевилелдерниң чамдыызы күүсеттинген, чижээ, Кызылда аэропорт комплекизиниң эде чаартылгазы адакталган, интернетти калбаа-биле ажыглаар дээш 250-500 кижи чурттакчылыг пунктуларже волокно-оптиктиг харылзаа шугумнарын шөйген, М-54 федералдыг орукту Эрзинден Хандагайтыже эде угландырган дээш, оон-даа өске. Шолбан Кара-оол мартта Дмитрий Медведев-биле ужурашкаш, уруглар садтарының тудуунуң дугайында пунктуну планче кииреринден аңгыда, чамдык төлевилелдерниң хуусаазын база акшаландырыышкын хемчээлин тодараткан.  

 Регион энергетиказының айыыл чок чоруун бедидер программаның ээлчеглиг чадазы болур Кызылда ийи белдир электроподстанцияларны – Южная биле Городскаяны 2017 чылда эде чаартыр. Россияның бюджедин 2016 чылда кызырганы-биле, Каа-Хем суурда спортчу-культура төвү, Чадаана хоорайда кожууннар аразының эмнелгези дээн ышкаш объектилерниң акшаладырыышкынын 2017 чылче чылдырган. 2015 чылда РФ-тиң Чазааның бадылааны 2025 чылга чедир регионнуң социал-экономиктиг хөгжүлде хемчеглериниң даңзызы өскерилге чок хевээр арткан.