Диңмидиңер эгидиңер!

Хайыракан сумузу. План езугаар школага башкылар болгаш өөреникчилер-биле ужуражылганы дугуржуп каан турган. Ынчалза-даа директор башкы биле суму чагыргазының даргазы ону организастап шыдаваан деп демдеглээр апаар, чүге дизе дугуржулга езугаар айыттынган шагында журналистер чедип кээривиске школа ээн, клуб шоочалыг, суму чагыргазының даргазы чок. Элээн үр манаанывыс соонда, суму чагыргазының даргазы Чечен-оол Экер-оолович Ооржак машиналыг халдып келди.

Биеэде ажыл-ишчи чедиишкиннери болгаш ат-сураглыг кижилери-биле алдаржып турган Хайыракан суурну бөгүн танывадывыс. Көдээ культура бажыңынга кижи орар арга чок – соок. Дискотека эрттирип турган ояар клубтуң сандайларын ханаларда чыпшыр чыып каан хевээр болду. Библиотека хензиг, тар өрээлде. Амгы шагның информатизация, компьютерлер дериг-херекселдериниң дугайында чугаалаан-даа ажыы чок. Кижилерниң сагыш-хөөнү, ниити хевирин, арын-шырайын-даа көөрге, от чок ийин.

Хайыракан биеэ дег диңмидин салбас ужурлуг суур ышкажыл. Төптен ырак эвес-тир. Автобус аргыжылгазы эки-дир. Аравыста дың чаңгыс арткан эки турачы Вера Чүлдүмовна Байлактың, маңаа колхоз-совхоз директорлап чораан эки турачы Тимофей Пичен-оолдуң чурту ындыг боорга кайын боор. Алдарлыг чаңгыс чер-чурттугларының адынга төлептиг болур херек. Салчак Токаның «Хайыраканчылар» деп чогаалының маадырларының чурту биле амгы салгалдарның чуртун, амыдыралчы туружун деңнээр арга чок-тур!

Чон идепкей чок-тур. Клубка ужуражылгага чээрби хире-ле кижи чыылган. Суму чагырыкчызының чугаалап турары-биле алырга, хайыраканчыларның амыдырал-чуртталгазы тодуг-догаа. Ылаңгыя көдээ ажыл-агый, мал-маган дыка өзүп, сайзырап турар. Муңчу малчыннар Сергей Сүгеевич, Алексей Сүгеевич Сат алышкыларның үлегерин эдерип, 500 муң мал-маганныг аныяк малчыннарның саны өскен. Орлан Сарыгларны чижек кылдыр адады. Хайыраканчылар 215 гектар черге тараа культураларын тарыыр деп турар. Суггаттың кидин түлүк үези чоруп турар. Эрги школа турган оран-савага уруглар садын ажыдар сорулгалыг. Бөгүнде 217 уругнуң чүгле 75-и уруглар садынче хаара туттунган. Аныяк башкыларга болгаш тускай эртемниглерге чурттаар оран-сава тудуп алзын дээш черни үлеп берип турар.

Хайыраканчыларда чоргаарланыр чүүлдер-ле хөй дээрзин хоочун журналист В.Ф.Чадамба салаа базып санап тургаш, чугаалады: бо бичии суурдан 7 делегей чемпионнары (хостуг хүреш, сумо, тевер-шанчар хүреш) үнген! Ындыг суур бүдүн делегейде чок чүве-дир, ооң чажыды чүдел, ижер суунда бе, арыг агаарында бе дижип, кайгап-харап ордувус. Төөгүнүң чедир ажыттынмаан арыннары-биле холбашкан төөгүлер, репрессияга таварышкан сарыг шажынчыларның салгалдары бо суурда эмгежок. Дайынның болгаш күш-ажылдың хоочуннары дизе-ле, кымнарны чок дээр. Ол хиреде Хайыракан суурдан он-он чылдарның дургузунда солун арнынче чаңгыс-даа катап чагаа бижээн кижи чок.

Чоннуң сагыш-сеткилин байыдары-биле амыдыралчы идепкейжи турушту тудары чугула-дыр ийин. Бо байдалды чогуур деңнелге тургузары удуртукчу кижиден кончуг хамааржыр. Ынчан чонуңарның карактарында оттар чайынналып турар болур.

Хоочун башкы Чечекмаа Сотпаевнага улуу-биле четтирдивис. Бо улуг назылыг башкы бистиң солунувуска хамаарыштыр аажок чылыг-чымчак сөстерни чугаалап, чон аразынче журналистер кирип, ужуражылгаларны эрттирип, солун арнынга «дорт харылзааны» чорудуп эгелээнин эки деп үнелевишаан, бодунуң санал-оналын киирди. Ындыг чылыг үнелел, чырык күзээшкиннер бистерни чалгынналдырар-дыр. Кол редакторувус И.М.Дамба-Хуурак Хайыракан школазынга боду аңгы ужуражылга эрттирип, катап кээрин аазады. А бистер хайыраканчыларны доктаамал харылзааже кыйгырдывыс.

Суурнуң почтальон өг-бүлезиниң дугайында аңгы солун чүүлдү бижип болур улус чорду. Авазы бүгү назынында суурга почтальоннап келген, ам уруу Ульяна Кызыл-ооловна Биче-оол почтальоннап турар. Өг-бүлеге өөрүп четтиргенивисти илередип, суй белектерни, өөрүп четтириишкинниң бижиин тывыстывыс.

Биеэги солун, чараш, идепкейжи алдарыңарны эгидип алырын күзедивис хүндүлүг, хайыраканчылар. «Шын» солун силерни деткииринге белен.

Светлана Дачын-Хөө.

"Шын" солун № 58 2013 чылдың май 23