Шолбан Кара - оол: «Россияның Президентизиниң Чарлыктарының боттандарыышкыны эрге-чагырга органнарының бүгү чадаларының күжениишкиннерин мөөңнээрин негеп турар»

Бо дугайын Тываның Баштыңы Шолбан Кара - оол май 16 - да Горно-Алтайскга болган Сибирь Федералдыг округта Россия Федерациязының Президентиниң бүрүн эргелиг төлээзиниң чанында Чөвүлелдиң болгаш «Сибирь чөпшээрежилгези»  девискээрлер ассоциациязының каттышкан хуралының ажылынга хамаарыштыр чугаалаан. Сибирь федералдыг округта Президентиниң бүрүн эргелиг төлээзи Виктор Толоконский Сибирь девискээрлериниң удуртукчулары-биле, чер-черлерниң парламентилериниң даргалары-биле, эртемденнер болгаш эксперттерниң киржилгези-биле чугаазынга кол черни Россия Федерациязының Президентизиниң 2012 чылдың май 7-де ат салганы №№ 596-606 чарлыктарын боттандырары, база девискээрлерниң бюджеттериниң беримчелиин, колдады көрген угланыышкыннарже курлавырларны мөөңнээриниң, Президентиниң «Өскүс болгаш ада-иезиниң хайгааралы чок арткан уругларны камгалаар талазы-биле күрүне политиказын чорударының чамдык хемчеглериниң дугайында» Чарлыын боттандырарының айтырыглары ээлээн.  

Хурал киржикчилери Президентиниң чарлыктары чугаа чок күүсеттинер ужурлуг дээрзин билип турарын илереткен. Сайгарылда үезинде олар чамдык нарын айтырыгларга допчулап доктааган. Оларның бирээзи – «Сибирь чөпшээрежилгезинде» кирип турар барык девискээр бүрүзүнде чогуур ажылдарны чорударынга херек акша чедишпес. Сибирь девискээрлеринге айыткан сорулгаларны күүседиринге ниитизи-биле 600 миллиард хире рубль түңү херек.

«Президентиниң айыткан хемчеглерин күүседир дизе эрге-чагырга органнарының шупту чадаларының бюджет сферазынга чаа, түңнелгир хемчеглерни хандырарынче угланган күжениишкиннерин мөөңнээри эргежок чугула, – деп, Шолбан Кара-оол демдеглээн. – Бо ажылга девискээр бүрүзүнүң онзагайлыы болгаш арга-шинектери барымдаалыг болур ужурлуг. Хурал киржикчилериниң чугаалап турары-биле алырга эвээш эвес акша-төгерикти экономика талазы-биле сайзыраңгай Красноярск край дээн ышкаш девискээрлер безин хереглеп турар-дыр. Ынчап кээрге, Тыва ышкаш дотациялыг девискээрлерниң байдалы тоң берге. Тывада Президентиниң май айда ат салганы чарлыктарын саадал чок боттандырарынче угланган бүгү хемчеглер алдынып турар. Хоойлу-дүрүм актылары хүлээп алдынган, бюджет чарыгдалдарының беримчелиин күштелдирер талазы-биле хемчеглерни чорудуп турар. Ындыг-даа болза бисте бар аргалар, акшаландырыышкын хемчээли чедишпес дээрзин барымдаага албас арга чок».

Шупту чарлыктарны күүседиринге, ооң иштинде бюджет ажылдакчыларының шалыңын улгаттырарынга, чаштарны уруглар садтары-биле, хөй уругларлыг өг-бүлелерни инфраструктуралыг чер участоктары-биле хандырарынга, айыыл байдалында турар бажың-балгаттардан көжүреринге республиканың 2013-2015 чылдарда бюджединге немелде 6 млрд. 213 млн. рубль негеттинип турар. Ниити  хереглелдиң чүгле 2 млрд. 514 млн. көрдүнген.

Тываның удуртулгазының саналдап турары-биле алырга, девискээрлер бюджеттериниң чедимчелиин хандырарынга идигни чамдык хемчеглер берип болур. Оларның бирээзи – арага аймааның акцизтеринден кирген орулганы чүс хуу  девискээр бюджединче чорудары (ооң 40% – продукцияны бүдүрген черинче, 60 % – 18 хардан өөрү назылыг чоннуң санын барымдаалап РФ-тиң субъектилеринче чорудуп турар). Ол ышкаш бюджеттиң чедишпес кезииниң түңүнге бюджет чээлизин 5-7 чылга чедир бээри база таарымчалыг болур. Оон аңгыда РФ-тиң субъектилеринге  демнежип акшаландырыышкын чорударынга  субсидиялар хемчээлин тодарадырда  чүгле девискээрлерниң экономиктиг байдалын эвес, а эге байдалын база барымдаага алыры чугула.