КЫЗЫЛДА ТЫВА ДЫЛ ХҮНҮНГЕ ТУРАСКААТКАН ШҮЛҮКТЕР МӨӨРЕЙИНИҢ ТҮҢНЕЛДЕРИН ҮНДҮРГЕН

 Тываның Баштыңының саналдааны-биле эгелээн Тыва дыл хүнүнге тураскааткан тыва дылда шүлүктерниң уран номчулга мөөрейиниң тиилекчилерин Тыва культура төвүнге шаңнаан. 

 Шолбан Кара-оол социал четкилерде бодунуң арынынга флешмобту эрттирерин кыйгырарга, интернеттиң ажыглакчылары ону деткээн. «Тувинский язык. Тыва дыл» ниитилежилгеден аныяктарның флешмобунга республиканың кожууннарындан, Россияның хоорайларындан база Кыдаттан дээш, ниитизи-биле 150 хире киржип, хемчег улуг мөөрейже шилчээн. 

 Республиканың Баштыңы шүлүк мөөрейиниң тиилекчилерин шаңнаар езулалга киржип, 10 кижиге тураскаалдыг суй-белектерни тудускан. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол мөөрейниң киржикчилеринге төрээн дылынга ынакшылы болгаш онзагай хамаарылгазы, идепкейи болгаш эгелекчи чоруу дээш өөрүп четтиргенин илереткен:

  «Бистиң тыва чогаалчывыс, хоочунувус Александр Александрович Даржайның үзел-бодалы дыка шын: дыл чокта чон-даа, күрүне-даа турбас. Дыл дээрге-ле чоннуң кол үндезини-дир. Бо чылдан эгелеп Тыва дыл хүнүн тургусканы бистиң шуптувуска кол болуушкун. Октябрь 21-де флешмоб эрттирер дугайында саналымны киирген мен, дыка хөй кижилер ону деткээнинден, аңгы-аңгы хар-назылыг кижилерни каттыштырып, шүлүктер мөөрейи эрткенинге өөрүп тур мен.

  Мөөрейниң түңнелдерин үндүрүп тура, аар өртектиг шаңналдар тыпсырынче чүткүвээн бис. Тыва чоннуң келир үеде магадылалы - төрээн тыва дылывысты кадагалап, ону долгандыр кижилерни каттыштырар дээн бодалывысты хөйге угаадыры биске кол болган».  

 Кыдат Улус Республиканың Синьзянь-Уйгур автономнуг можузунда чурттап турар тываларның мөөрейге киришкени онза болду. Амгы үеде ында 2 муң бичии-ле ажыг тывалар ында чурттап турар, чеже-даа эвээш санныг болза, олар төрээн дылын, культуразын, езу-чаңчылдарын, дылын камгалап арттырар дээш кызып чоруурлар. Мөөрейге Кыдаттан киржикчи-биле видео-харылзааны туткан. Тыва хевин кедип алган, Иргит уктуг Алдын Сан хан төрел чону-биле харылзажып турарынга өөрүшкүзүн үлежип, бодунуң бижээни «Оглуң мен» шүлүктү база катап бедик көдүрлүүшкүннүг номчаан. Аңаа мөөрейниң Дээди шаңналын тывысканынга сеткилиниң ханызындан өөрүп четтиргенин илереткеш, Тываның Баштыңының чалааны-биле Төрээн чурту – Тывага чедерин аазаан. Азияның төвүнде республиканың амыдыралының болгаш ооң кижилериниң дугайында номнарны шаңнал кылдыр КУР-же бо хүннерде чорудар.

 Монгуш Кенин-Лопсанның «Ийи чадыр» деп шүлүүн номчаан, Новосибирскиниң күрүнениң педагогика университединиң ийиги курузунуң студентизи Даяна Жанцан-биле видео дамчыштыр харылзашкан. Тываның Баштыңы өөредилгезин чедиишкинниг дооскаш, эки специалист болуп, Тываның чаагай чоруу дээш ажылдаарын аңаа күзээн.

 Мөөрейниң өске-даа тиилекчилеринге шаңналдарны болгаш суй-белектерни тывыскан. Оларның аразында Чаа-Хөлден беш харлыг Айдамир Токаш-оол, Каа-Хем суурдан Алтея Оюн, эң-не бичии киржикчи - Эрзин кожууннуң Бай-Даг суурдан үш харлыг Магеллан Мунзу, Кыдаттың Синьзянь-Уйгур автономнуг можунуң Алдай сумудан Байыртаа, Кызыл хоорайдан Валентина Ондар, Кызылдың 5 дугаар школа-гимназиязының өөреникчизи Сүлде Донгак, аныяк музыкант Томас Монгуш дээш, өскелер-даа бар. Оон аңгыда Кызыл хоорайның Төлээлекчилер хуралының депутаттарынга шаңналды Роман Поманисочкин алган. 

 Тывада чурттап турар өске сөөк чоннар база мөөрейге киришкенин демдеглээр апаар. Шолбан Кара-оол ону демдеглеп тура, орус дыл-биле бир дөмей, тыва дыл база кижилерни каттыштырып, америк Шон Куирк ышкаш, тыва чоннуң культуразын чоок билип, шиңгээдип алырынга улуг дөгүм болур деп чугаалаан:

  «Экии!» деп мендилешкен сөстү дыңнаары безин дыка эки. Бөгүнгү бо хемчегниң эрттирикчизи Шонну көрүңер даан. Тыва дылды тергиин эки билир болганындан, шуптузун дыка эки билип, хүлээп ап турар. Ынчангаш ону Тывада бодунуң, тыва чоннуң оглу деп хүлээп көрүп турары, анаа эвес».

 «Тувинский язык. Тыва дыл» ниитилежилгениң арыннарында бадылаашкынның түңнелдери-биле мөөрейге тиилээннер база шаңналдарны алган. Социал четкиниң 8 муң ажыг ажыглакчылары шилилде чадага киришкен, эң-не хөй «лайктар» алган 10 кижини тодараткан. Оларның үжү шаңналдыг черлерже кирген. Кызылдың 3 дугаар школазының 11 классчызы Айслана Хууракка I чергениң, Чаа-Хөл школазының чедиги классчызы Алексей Сараага II чергениң, Чаа-Хөлден Оргаадай Туң-оолга III чергениң дипломун тывыскан. Тываның ном үндүрер чери тыва шүлүкчүлерниң болгаш чогаалчыларның номнарын белектер кылыр оларга берген.  

 Тываның улустуң чогаалчызы Эдуард Мижит, «Шын» солуннуң кол редактору, уруглар чогаалчызы Александр Шоюн, Ю. Кюнзегеш аттыг Тываның ном үндүрер чериниң директору Артур Хертек, Тыва үндезин культура төвүнүң директору Игорь Кошкендей хууда шаңналдарын боттарының шилип алганы киржикчилерге тывыскан.  

 Тываның Садыг-үлетпүр палатазы, тыва национал кухняның «Сумбер-уула» рестораны хемчегни деткип, сүттүг шай, боорзак, поова база конфеталар-биле уругларны шайлаткан. База бир деткикчилер бөлүү конкурстуң 10 харга чедир киржикчилери – 58 кижиге тыва дылда уруглар номнарын сөңнээн.