Ш. Кара-оол: РФ-тиң Күрчөвүлелиниң түңнелдери – Тываның чазаанга болгаш бүгү-ле башкылаашкын каттыжылгаларынга угланыышкыннарны берген

 РФ-тиң Президентизиниң удуртканы ниити өөредилге системазын сайзыраңгайжыдар айтырыглар талазы-биле РФ-тиң Күрүне чөвүлелиниң хуралынга Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол киришкен.

 «Российжи нация кандыг-даа негелдеге харыылап шыдаар кылдыр, школа ынчаар ажылдаар ужурлуг! Бөгүн Күрүне чөвүлелинде Президент В.В. Путинниң кол айтыышкыны ол болган – деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол күрчөвүлелдиң хуралының түңнелдерин тайылбырлаан. Өөреникчилерге таарымчалыг байдалдарны тургузуп, амгы үениң технологияларын ажыглап, уругларны өөретпишаан, сагыш-сеткил болгаш культурлуг кижизидилге дугайында уттуп болбас – күрүне баштыңының негелдези ол. База ол ышкаш башкылаашкын ажылының ат-алдарын бедидер. Чоокта чаа-ла, бо хүннерде, сан башкыларының съездизинде ол айтырыгларны сайгарып чугаалашкан болгай бис. Бистиң өске-даа эгелээшкиннеривис Президентиниң негелдези-биле дүгжүп турарынга таарзындым. РФ-тиң Күрүне чөвүлелиниң түңнелдери – Тываның чазаанга болгаш бүгү-ле башкылаашкын каттыжылгаларынга угланыышкыннарны айтып турар-дыр». 

 «2016 чылда Тыва Республиканың Чазааның ажыл-чорудулгазаның мурнады хөгжүдер угланыышкыннары – РФ-тиң Президентизиниң Чарлыктарын күүседири болуп артар. Ол дээрге школа назыны четпээн өөредилге албан черлериниң болгаш школаларның четкизин калбартып, өөредилге ачы-дузазының чедингирин болгаш шынарын экижидерин хандырары-биле чаа тудугларны тудары-дыр. Камнаттынган бюджет курлавырларын ооң шынарын бедидеринче угландырар. Өөредилге системазын регионнуң күш-ажыл рыногунда херек мергежилдер өөредиринге билиг бээринче угландырар херек»- деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол демдеглээн. 

 Чурттуң баштыңы Күрүне чөвүлелинге бодунуң элээн каш саналдарын киирген. Бирээде, башкыларның профессионал өзүлдезиниң ниити национал системазын тургузуп, ону киирерин чазакка онааган. Башкыларга төлептиг тура-сорукту, мергежилин доктаамал сайзырадып, ону бедидеринге байдалдарны тургузары – алызында ниити өөредилгениң бүгү системазының кол байдалы апаар. Бодунуң ажыл-херээнге сонуургалдыг, кыптыгып чоруур аныяк удуртукчулар уруглар-биле ажылдаар кылдыр, школа директорларын шилиириниң болгаш профессионал өзүлдезиниң системазын чаартып, эде тургузары чугула апарганын Путин сагындырган. 

 Ийиде, башкыларга бюрократчы даалга бээрин эвээжедирин президент чугаалаан. "Башкыларга болгаш өөредилге организацияларынга, административтиг, саазын ажылдарын ниитизи-биле эвээжедирин саналдап тур мен. Күрүне чөвүлелиниң ажылчын бөлүү, бюрократчы, отчет ажылдарын школаларның тургузукчулары боттарынга алырын саналдаан» - деп, президент чугаалаан. 

 Үште, школаларга хамаарыштыр контроль-хайгаарал хемчеглериниң санын чурумчудары чугула. "Болдунар болза чогуур шиитпирлерни дарый хүлээп алыр. Уругларның кадыкшылы болгаш амыдырал-чуртталгазының дугайында чугаа чоруп турар адырга, шыңгыы контроль хереги билдингир, ынчалза-даа башкыларның кол-ла ажылы – уругларны өөредиринге шаптык болбас кылыр ону организастаар херек» - деп чурттуң баштыңы демдеглээн. 

 Чурттуң школаларында өөредилгениң таарымчалыг байдалдарын тургузар талазы-биле ажылдар ам-даа уламчылавышаан. 2016 чылда федералдыг бюджеттен 50 миллиард рубльди школалар тудуу, септелгези болгаш эде чаартылгазынче аңгылаан. "Ол акша-хөреңгини регионнуң акшалары-биле солаан херээ чок. Ону ынчап болбас. Регионнарда школа болгаш өөредилге херээн хөгжүдеринче акша-хөреңги көрдүнген, олар аңаа артар ужурлуг» - деп президент чугаалаан. 

 Владимир Путинге чазак даргазы Дмитрий Медведев каттыжып, школалар болгаш башкыларны компьютерлер-биле хандырар программа федералдыг төптен эвес, а регион акшаландырыышкыны-биле боттаныр ужурлуг дээрзин тодараткан. "Ийе, үе нарын, берге, ындыг болзажок, өөредилге дээн ышкаш чугула угланыышкыннарга акшаны тывар херек» - деп сайыттар кабинединиң баштыңы чугаалаан. Чүгле 50 миллиардка идегээн херээ чок, федералдыг эрге-чагырга регионнуң боттуг кады акшаландырыышкынын манап турар. Өөредилге черлериниң чогуур септелгезинге, чаа школалар тудуунга, өске-даа төлевилелдерге ол хамааржыр. 2020 чылга чедир губернаторлар ниитизи-биле 7,5 миллион олуттуг школаларны ажыглалче киирер ужурлуг деп, чазак даргазы сагындырган. 

 База бир чугула айтырыг – школаларга уругларның өөредилгезин ийи ээлчегге чорудары. "Бо чоокку үеде школаларда үш ээлчегде өөренип турарын чок кылыр. Эге болгаш улуг класстарның өөреникчилерин чаңгыс ээлчегге өөренирин чедип алыр» - деп, чурттуң баштыңы чугаалаан. Оон аңгыда, школаларның өнчү хамаарылгазы чокка – федералдыг, регион, муниципалдыг болгаш хуу албан черинге-даа болза, уругларга чаңгыс аай социал магадылалды хандырары чугула. Инвалид-уруглар, хөй ажы-төлдүг болгаш эвээш орулгалыг өг-бүлелерден өөреникчилерниң чиигелделиг чемненилгезинге ол хамааржыр.

 Эрге-чагырга ону ам-даа улам сайзырадыр сорулга-биле  езулуг-ла амгы үениң хүрээлелин кадыкшылының байдалы кызыгаарлаттынган арга-шинектиг уругларга база тургузар. Ынчангаш информастыг технологияларны болгаш ырактан өөредир аргаларны бүрүнү-биле ажыглаар. Чурттуң өөреникчи бүрүзүнге өөредилге материалдары, пособиелер, лекциялары бар, шупту кижиге чедингир электроннуг школаны тургузар дугайында Күрүне чөвүлелиниң ажылчын бөлүүнүң саналын Владимир Путин деткээн. Ооң бодалы-биле алырга, эң-не сөөлгү үениң информастыг курлавырларын болгаш өөредилге программаларын ажыглаарынга эптиг арга ол. Бо чоокку үеде школаларны Интернетке кожары – база бир сорулга ол дээрзин айтып, ниити өөредилге албан черлериниң четкиде кошкан дүргенин улгаттырарының дугайында айтырыгны ажылдап кылырын дааскан.

 Владимир Путинниң бергени дыңнадыгларын өөредилге яамызының удуртукчузу Дмитрий Ливанов дораан хүлээп ап, школаларны артык хыналдалар болгаш отчеттар-биле чүдүрери, шын эвес дээрзинге чөпшээрешкен. " Мониторинг эрттирген бис – хүннүң-не школа бүрүзүнге, ортумаа-биле 11 негелде бижиктер кээп турары илереттинген. Башкылар иштики документация ажылы-биле чүдүрүлген. Маңаа хыналда организациялары чүгле тургузукчулар, муниципалитеттер таварыштыр школаларже келирин федералдыг органнар, регионнарның удуртукчулары чедип алыр херек» - деп чугаалаан. Өөредилге чорудуунга хамаарышпас негелделерге хамаарылгазын яамы ам-даа эде көөр. 

 Россияның школаларының болгаш башкыларының эки дээн арга-дуржулгаларынга даянгаш, «Российжи электроннуг школа» төлевилелди боттандырарынче онза кичээнгейни углаар. "Ооң ачызы-биле уруглар электроннуг курлавырларны база ырактан өөредирин ажыглап, ниити өөредилгени чедип ап болур» - деп Ливанов тайылбырлаан.

 Президентиниң ооң мурнунда берген чамдык даалгаларын бо чоокку үеде база боттандырар. Өөреникчилерге аныяктарның чаа шимчээшкинин Аныяктар херектериниң талазы-биле федералдыг агентилелдиң өмээржилгези-биле тургузар дугайында өөредилге яамызының удуртукчузу сагындырган. "Кижизидилге ажылы – өг-бүле, ниитилел, социал болгаш культура институттары-биле кады школаның шиитпирлээр айтырыы. Уруглар сайзыралының сонуургалында тургустунган Российжи школачылар шимчээшкининиң кол сорулгазы ол. 2016 чылдың эгезинде чаа шимчээшкин ажылдап эгелээр» - деп, Ливанов дыңнаткан. 

 Российжи школаларга орус дыл болгаш литература башкылаашкынының концепциязын 2016 чылда чазак сайгаргаш, бадылаптарынга Күрүне Думазының даргазы Сергей Нарышкин идегелин илереткен. Документиге хамаарыштыр хөй-ниитиниң калбак дискуссиязын чоруткан, ооң киржикчилери ам төнчү чадада келген. Концепцияның баазазы-биле школаларга орус дыл болгаш литература башкылаашкынының амгы өөредилге номнарын белеткээр деп, адаккы палатаның баштыңы чугаалаан. 

 Оон аңгыда, Күрүне Думазы ном садыглаар оран-сава хөлезилээринге элээн чиигелделер көрдүнген хоойлу төлевилелин белеткээн. Номнар садыглаашкыны аъш-чем, идик-хем, бажыңга ажыглаар техника садып турар бүдүрүлгелер-биле чижип шыдавас деп, Нарышкын тайылбырлаан. Ынчангаш ындыг садыгларны, бодунуң бизнезин чоруп турар точкалар ышкаш, көөрү шын эвес деп чугаалаан. Спикерниң чугаазы-биле алырга, депутаттарның саналын чазак деткип турар, ынчангаш ол хүлээп алдынар.