Тываның Баштыңы: Акша-хөреңги камналгазы—хөгжүлдениң курлавырларының бирээзи

 2016 чылдың бюджединде байдал аажок берге дээрзин Тываның Баштыңы демдеглээн: 

 - Келир чылдың чаңгыс чылдагы бюджединиң төлевилелин ажылдап кылып тура, Чазак 2016 чылда республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң эвээш чарыгдалдыг аргазын шилип алган. Ону Россияга удур үргүлчүлеп турар санкция политиказын болгаш ооң-биле холбашкан озалдыг чүүлдерни—нефтиден орулганың кызырлып турарын барымдаалап санаан. Нефть өртээнде чүү болуп турарын көрүп тур силер. Ооң уламындан федералдыг бюджеттен немелде дуза манаары болдунмас. 

 Ынчангаш республика бюджединиң орулгаларын болгаш чарыгдалдарын 3,5 болгаш 6 хуу кызырган. Бо таварылгада келир чылын мурнады шиитпирлээр айтырыгларга социал хүлээлгелерниң чайгылыш чок боттаныышкыны, чурттуң Президентизиниң майда үндүрген чарлыктарының күүселдези хевээр артар. 2016 чылдың бюджединде социал-ужур-дузалыг чарыгдалдарның үлүү барык 90 хуу чедип турар дээрзин чугаалаарга четчир. Артык тайылбырның херээ чок—бюджетке социал чүък аажок аар болуп турар. 

 Экономика адырларын сайзырадырынче шилчидер бюджет акша-хөреңгизиниң ниити хемчээли 2 млрд. 406 млн. рубль кылдыр санаттынып турар. Бо дээрге хөй эвес акша дээрзин көрүп тур силер, ынчангаш ол акша-хөреңгиниң хуваалдазын экономиктиг ажыын көрүп, конкурс езугаар чорудар. Бо чылын сайзырал бюджедин төпчүткен ийи фондуга мөөңнээрин шенеп көрген бис. 

 Федералдыг программаларны демнежип акшаландырарынга 100 млн. рубльди мөөңнедивис. Программаларга киржириниң кол барымдаалары—республикага ажыктыг чүүлдер. Чижекке өскүс уруг­ларга чуртталга бажыңнарын тударын киирип болур. Мурнунда акшаландырыышкынның үлүү 50 болгаш 50 турган болза, бо чылын ол үлүг 5 болгаш 95 апарган. Тодаргайлаарга, акша-хөреңгиниң 5 хуузун регион бюджеди салыр, 95-ин—федералдыг бюджет. 

 Эгелеп чоруур фермерлерниң грант деткимчезинге болгаш өг-бүлениң мал фермаларын сайзырадырынга база ындыг байдалдар тургустунган. 2015 чылдың 9 айларының түңнели-биле федералдыг программаларның күүселдезинге 84,7 миллион рубльди салган бис, федералдыг бюджеттен 620 миллион рубльди хаара туткан. Шак ындыг ылаптап санаан болгаш коргуш чок туруш акша-хөреңги чедишпес бо байдалдарда бюджеттиң үндезини болур ужурлуг. 

 Төпчүткен өске фондуну дамчыштыр 152 млн. рубльди Чазак бүдүрүлге адырының төлевилелдерин — чижээлээрге, аъш-чем аймаан бүдүрүп үндүрер талазы-биле көдээ ажыл-агыйның хемчеглерин дамчыштыр деткиир сорулгалыг. 

 Ол ийи фондунуң кайызының-даа акша-хөреңгизин конкурс езугаар хуваар. Бирги таварылгада инвестицияларны хаара тудары дээш, яамылар болгаш ведомстволар демисежир, а ийигизинде — бизнес. 

 Бистиң регионувус дотациядан уштунмаан болгаш кажан-даа бажын ажыр акшалыг чорбаан. Ынчангаш бюджет сагылга-чурумунуң, акша-хөреңгини камнаарының болгаш бюджеттиң ажыктыг чоруунуң айтырыглары аажок чидиг тургустунуп турар. Эргелеп-башкарылга аппарадын бо чылын 5 хуу кызырган бис. Келир чылын күрүне болгаш муниципалдыг албан-хаакчыттарны тударының чарыгдалдарын нормалаарынче кирер бис. Канцеляр барааннарындан эгелээш, мебельге, автотранспортка чедир чарыгдалдарның тодаргай нормативтери тургус­тунар. 

 Бодунуң албан черин тударының лимиттерин, чарыгдалдарын, ылаңгыя коммунал ачы-дуза төлевирин удуртукчу бүрүзү тодаргай билген турар ужурлуг. Акша-хөреңгиниң камналгазы — хөгжүлдениң курлавырларының бирээзи. Ындыг курлавырлар эвээш эвес. Оларны багай ажыглап турар бис деп миннип көрээлиңер. Чижээ, найысылалдың мэриязы хоорай өнчү-хөреңгизин ажыг­лааны дээш, чыл санында барык 26 миллион рубль орулганычедир албайн турар. Кызылдың бюджеди чедишпес, мурнады шиитпирлээр социал чарыгдалдарынга акша чедишпес болуп турар үеде ындыг-дыр! Өнчү-хөреңгизин ынчаар ажык чок ажыглап турар чорук муниципалитет бүрүзүнде эңдерик.