Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң Шагаа бүдүүзүнде байыр чедириишкини

Амыргын – на, амыргын, хүндүлүг чонум!

Шагааны уткуп,  ак сүдүн чажып, чалбарыырынга белеткенип алган,

чүдүлге - сүзүктүг, сүлдези бедик чаңгыс чер - чурттугларым!

      Шагның аазы чаларап, Ыяш олуттуг, дөрт ногаан меңгилиг, көк Аът чылын үдеп, 3 көк меңгилиг, Ыяш олуттуг көксүмээр Хой чылын уткуп алырынга шупту белен бис. Бурун шагдан тура салгал дамчып келген чараш чаңчылды чыл санында сагып, ада-өгбелеривистиң арттырып кааны ыдыктыг черлеринге саң салып, чаа үнүп келген чылга чалбарыгны кылыр бис.

     Аът чылы бистерге алдарлыг чыл болду. Россия биле Тываның демнежип эгелээнинден бээр 100 чыл болган оюнга тураскааткан улуг хемчеглерни бедик деңнелге эрттирдивис. Ол бистиң кады кылып каанывыс төөгүвүс-түр. Россияның Президентизи Тываның чонунга улуг хүндүткелин көргүзүп, кады байырлап келди.Владимир Владимирович Путинниң:Тыва-кайгамчык, чараш бойдустуг, онзагай оран.Тываларда чоргаарланыр чүүлдер хөй, ол дээрге чүс-чүс чылдарда культуразын кагбаан чон-дур - дээни бистерге дыка улуг үнелел - дир. Ооң дириг херечизи дээрге, чаңгыс Шагааны безин тыва чон канчаар өөрүшкү-маңнайлыг демдеглеп эрттирерин чугаалаарга-ла четчир деп бодаар мен.Эрте-бурун шагдан тура ужур-чаңчылдарын, уран-чүүлүн, аас-чогаалын, ыры-шоорун, төрээн дылын утпаан чон деп үнелелди өске черлерден келген аалчылар бадыткап  турары өөрүнчүг. 

     Өске чоннардан шуут ылгалдыг чаңчылдарывыс безин бар.  Шагааның бүдүү дүнезинде чүгле бистер, тывалар, хондур мөргүлдер дыңнап хонар чаңчылдыг бис. Ол шын чүве. Өске багай чүүлдер кылырының орнунга номналдарга олуруп, сагыш-сеткилин арыглап, эки үүле ажылдап алырындан артык чүү херек боор. Бо чаңчыл дээрге, ниити тыва чоннуң үүлези бедик дээрзин көргүзүп турар.

      Уткуп алырывыс чыл бистерге дыка чоок чыл болур турар. Хой дээрге бистиң чонувустуң база бир сүзүктээр малы-ла  болгай. Анаа эвес тыва улус: “Хойлуг кижи каас” деп чугаалаар. Хойлуг кижи бай-шыырак, тодуг-догаа, идик-хеви чылыг-чымчак, бодун чоргаар алдынып чоруур.Ол-даа чөп.Малдыг кижи чоргаар болбайн канчаар. Бистерниң малывыс-ла бар болза, кандыг-даа берге үелерни тоовайн чурттап эрте бээр бис. Делегейде саң-хөө буурап турда, тыва кижи мал соондан халбактанып чорааш, кандыг-даа байдалдарны ажып эрте бээр дээрзинге бүзүрээр мен. Ада-өгбелеривис ынчаар чурттап чораан болганда, амгы үеде ынчаар чурттап чор бис.Ам эң-не кол чүве - ажы-төлүвүстү мал-магандан хоорлу бербес кылдыр өөредир ужурлуг бис.Ынчангаш, бо чылын "Чаңгыс суур-чаңгыс бүдүрүлге" деп губернатор төлевилелди күштелдирип, көдээ суурларже, мал малдап чоруур кижилерже, ногаа тарыырынче  улуг деткимчени углап турар бис.

        Бо чылын салып алган сорулгаларывыс улуг: Азияның янзы-бүрү күрүнелеринден келген аныяктарының улуг шуулганы, бүгү делегей чергелиг хөөмей мөөрейи, "Үстүү-Хүрээ" фестиваль, Даа кожууннуң 250 чылы, шериг хоорай тудуу, чер-черлерге спорткомплекстерни тудары дээш оон-даа хөй улуг ажылдар көрдүнген.

       Хүндүлүг чаңгыс чер - чурттугларым! Йөрээлдер салып, алгап-мактап тургаш уткуп алырывыс ачы-буянныг Хой чылында анай-хураганнар инчееңер долу болзун, аас - кежииңер аал - ораныңарга арбын болзун, хойнуң аа-сүдү дег хоюг ак сеткилдиг болуруңарны, ажыл-ижиңер кылдынгыр - туттунгур болурун, өг-бүлеңерге өөрүшкү-маңнайны чаа үнген чыл харам чокка хайырлаар-ла болзунам! Кайгамчыктыг чараш оран-чуртта чурттап чоруур, өөр-өнер чонум хай-бачыттан, багай үүледен, арага-дарыдан, алгыш-кырыштан, чаа-дайындан чайлап чоруур болзунам! Курай-курай! Орууңар кезээде ак, күзелиңер бедик, демиңер быжыг болзун!Ураанхай чер-чурттувус улам чараш сайзыраар-ла болзунам! Шаг чаагай, Шагаа чаагай! Шагаа - биле! Курай, курай! 

Тыва Республиканың Баштыңы                   Шолбан Кара-оол