Оюн -тоглаа, ыры-шоорлуг Чаа Чыл келди!

Декабрь 25-те В.Көк-оол аттыг Национал театрга рес­публиканың кожуун бүрүзүн төлээлээн тергиин өөредилгелиг, хөй чедиишкиннерлиг уруглар Тываның Баштыңының елказынга чыглып келген.   Чаңчыл езугаар  чылдың төнчүзүнде республиканың   онза чедиишкиннерлиг 7 хардан 14 харга чедир школачылары Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң уругларга елказынче  чалалганы алыр аас-кежиктиг болуп турарлар.  

Национал театрның ийиги каъдында уругларга янзы-бүрү оюннар шөлчүгештерин организастаан. Каас-чараш  идик-хептиг, маскарад кос­тюмнарлыг оолдар, кыстар оюннарга киржип, амданныг, чигирзиг «шаңналдарны» ойнап ап турганнар. Бир булуңда уруглар кажыктаан, өскезинде хол басчып күжүн шенешкен, боулинг шарларларын октап турарлары-даа эңмежок.

Тергииннерге шаңналдар тыпсырының мурнунда уруг­ларга «Күске бүрүзү быштакка ынак» деп чаа шииниң баштайгы көргүзүүн уруг­ларга бараалгаткан. Шии уругларны эп-найыралга, ынакшылга, мөзү-бүдүштүг, хүндүткелдиг болурунга кижизидип турар. Уруглар шии­ни аажок сонуургап, адыш часкап, өткүт, хөглүг каткызы-биле хүлээп алган.

Шии төнген соонда чыыл­ган бичии аалчыларны ба­йырлалдың кол маадыры — Шиви чанынче чалаан.

Тываның Баштыңының елказын ажыдып, чыылган уруг­ларга байыр чедирери-биле сөстү ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызы Органа Натсак алган. «Чылдың-на Национал театрга Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң елказынга силерни уткуп  хүндү­лээри чаа­гай  чаңчыл   апарган.  Yрде  манаанывыс  Чаа чылдың ба­йырлалы чедип келди. Эргим, хүндүлүг уруг­лар, силерге хуул­газын Чаа чылды кү­­зеп тур мен» — дээш, Чазак Даргазының өмү­­нээзинден республиканың эң-не тер­гиин болгаш эки өөредилгелиг, салым-чаяанныг, спортчу чедиишкиннерлиг 12 өөреникчиге белекти Органа Натсак тывыскан.

Өөредилге, спорт, уран     чүүлде чедиишкиннерлиг уруг­лар тускай шаңналдарга төлептиг болган. Оларга Ангелина Хандармаа (3 класс, Тээ­ли суур), Туметтей Байыс­тан (4 класс, Ак-Довурак хоо­рай), Сай-Дажы Найдан (7 класс, Кунгуртуг суур), Идегел Хертек (6 класс, Мугур-Аксы суур), Айдыс Ооржак (6 класс, Суг-Аксы суур), Чингиз Оюн  (5 класс, Кызыл хоорай), +нермаа Сувандуу (8 класс, Кызыл хоорай), Андриан  Оюн (6 класс, Кызыл хоорай), Маадыр Куулар  (5 класс, Арыскан суур), Ай-Хээ Дангыт (7 класс, Эрзин суур), Таймир Суктер (8 класс, Чаа-Хөл суур), Байыр Самдарак (8 класс, Чыргаланды суур) хамааржыр. Чалаткан уругларның аразында Сукпак суурдан 12 харлыг Адыя Монгуш база бар. Ол өрт  үезинде бодунуң кады төрээн дөрт дуңмазын камгалаан. Адыя — езулуг маадыр.

Ыры-шоор куттулуп турда, Чаа чылдың Шиви-даң­гыназын кыпсыры-биле Соок-Ирей биле Харжыгашты шупту демниг кыйгырган соонда, кончуг-даа каас, ак салдыг Соок-Ирей Харжыгажы-биле моорлап келген. Олар уругларның «Бирээ, ийи, үш, елкавыс, хып кел!» дээн демниг кыйгызы-биле арганың «даңгыназы» чүзүн-баазын сайгылгааннар-биле хып, чайынналы берген. Кижи бүрүзү бодунуң билир ыры-шүлүүн Соок-Ирейге болгаш өске-даа маадырларга чугаалааш, амданныг белектерни алган.

Елкаже баарда маскарад костюм кедери, ылаңгыя онзаланып турар кылдыр чогаадып кылыры — чаагай чаңчыл. Бо елкада база уруг бүрүзү чүзүн-баазын өңнерлиг, каас-чараш, тус­кай даарап каан маскарад идик-хептиг болган. Амгы шагның аныяк-өскениниң сонуургаары теле-дамчыдылгаларның болгаш мульт­фильмнерниң маадырлары шупту — елкада. «Ээремчик кижи», «Мушкетер», «Принцесса», «Чалгынныг бурган элчизи», «Самурай», «Нин­дзя», «Джек-воробей» база бо чылдың ээзи хой, өшкү дээш, чүнү чок дээр. Тыва национал идик-хеп кеткен оолдар, уругларны көөрге чоргааралды оттурар болду. Президентиниң Кызыл хоорайда кадет училищезиниң өөреникчилери өскелерден кеткен формазы-биле ылгалып турду. Школа назы четпээн бичии чаштарны дилгижигеш, койгунчугаш, күс­­­­­кежигеш, харжыгаш, анайжыгаш кылдыр кедирип каарга, аажок чаптанчыг, кижи чайгаар-ла хүлүмзүрүй бээр болду. Соок-Ирей биле Харжыгаш база тоол маадырлары уруглар-биле кады каас-чараш «хептиг» Шивини долгандыр ырлажып,    аажок солун, уттундурбас    үени эрттиргеннер.

Чыл санында Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң рес­публиканың салым-чаяан­ныг, тергиин өөредилгелиг уруг­ларынга эрттирип турар елказы чаагай чаңчыл болу берген. Бо чылын база Тываның булуң бүрүзүнден 700 уруг елкалаар аас-кежикке онаашкан. Ко­жуун-сумулардан келген оолдар, уруг­ларга   Чаа чыл    бүдүүзүнде Национал театр­га елкалаар өөрүшкүден артык чүү турар боор. Оларга ол байырлал сагыжынга эң-не эки сактыышкын болуп артып каары чугаажок.  

Шончалай  Ховалыг.

Альберт  Хомушкунуң  тырттырган  чуруу.