Тыва хевим — чоргааралым

«Шын» солуннуң бөгүнгүаалчызы аныяк модельер-дизайнер Шолбана Очур-оол. Чаа чыл уткуштур номчукчуларны сонуургадыры-биле мода делегейинде онза, солун чүү болуп турарын база бодун таныштырарын диледивис.

— Мындыг ховар, солун мергежилди канчап шилип алган сен, Шолбана?

— Бичии тургаш-ла, кыдыраашка чараш хептер чурааш, садыг кылдыр бодап алгаш, ону эштеримге садып ой­наар турдум. 5 класска «Келир үеде сээң мергежилиң» деп чогаадыгга чурукчу-модельер болур мен деп бижип каарымга, башкым безин кайгай берген. Эш-өөрүмге чурукчу-модельер дээрге кандыг мергежилил деп тайылбырлап берип турдум. Ынчангаш бичиимде бодап чораан күзелимни чедип алган мен деп бодаар мен.

— Ол мергежилиңге каяа өөренип алган сен?

— Каа-Хемниң Көк-Тей ортумак школазын 1993 чылда дооскаш, №11 профтехучилищениң быжыкчы-даара­ныкчы деп мергежилинге өөренмишаан, Н.Рушева аттыг чурулга школазын база доозуп алдым. Оон Омск хоорайда күрүнениң амыдырал хандырылга институдунуң чурулга-технология салбырынга дизайнер мергежилди доозуп, дээди эртемни чедип алдым. Институтка башкым Людмила Михайл­овна Медведь мода, костюм, дизайн талазы-биле меңээ дыка эки быжыг билигни берген. Профучилищеге ынак башкыларым Наталья Александровна Потылицына, Наталья биле Тамара Агбановна угбашкылар меңээ эге билиг­лерни өөреткен.

2002 чылда Тывага келгеш, дооскан эртемим аайы-биле ажыл тыппайн, «Өдүген» аалчылар бажыңынга дыка үр ажылдаан мен. Кол ажылымдан аңгыда, «Саян» ансамблиниң чаа программаларынга костюмнар эскизтерин чуруп берип, хуу чагыглар-биле ажылдап-даа турдум.

— Кол ажылыңдан аңгыда, чогаа­дыкчы салым-чаяанныг кижи болгаш чүнү кылып турдуң?

— Бо-ла чылдар иштинде бодумнуң чураан эскизтерим чыглып чыткан. Чоок эштерим база чагыг киирикчилерим чогаадыкчы мода көргүзүү эрттирерин сүмелеп-ле турган. 2012 чыл меңээ чедимчелиг чыл болган. Ол-ла чылын бичии ательежигеш ажыдып алгаш, даараныр, шевер кыстар хүлээп алгаш, мергежилим аайы-биле ажылдап кирипкен мен. Удаваанда бодумнуң чогааткан модельдеримниң көргү-зүүн, чогаадыкчы кежээмни эрттиргеш, чонумдан улуг үнелелди алган мен. Оон чаа коллекцияны белеткеп алгаш, мода неделязынга киришкеш, Гран-прини чаа­лап алганымга кылып чоруур ажылым хилис барбаан-дыр деп бодап алган мен.

— Даараныр, чуруур шевер салым-чаяаның кайыын тыптып келгенил? Ада-иеңни, өг-бүлеңни база таныштырып көрем.

— Мен бодаарымга, кырган-авамны дөзээн боор мен. Маадыр ие кырган-авам кончуг шевер, даараныр, арыг-силиг, ус кижи чораан. Авам Наталья Ивановна Кызыл кожууннуң үндүрүг инспекциязынга ажылдап чораан, ам — хүндүлүг дыштанылгада. Ачам Маа­дыр-оол Максимович Сувандии (ам аравыста чок) — чолаачы, каңнакчы, ажылдаваан чери чок, шевер кижилерниң бирээзи чораан. Ооң демир-дестен кылган ажылдарын чон үнелээр чүве. Бодумдан бичии Марта, Чодураа дуңмаларым кайызы-даа өг-бүлелиг, ажы-төлдүг амыдырап-чурттап чоруурлар. Ачамның ада-иези Тес-Хем кожууннуң алдарлыг малчыннары чораан Максим Дондупович биле Өнермаа Кежик-Чыргаловна Сувандиилер. Оларның 10 ажыг ажы-төлү — Тывада ат-сураглыг кижилер.

Өөм ээзи Чойган Владимирович — мээң чөленгиижим, даянгыыжым. Ол эрге-хоойлу адырында ажылдап турар. Амыдыралывыстың өөрүшкүзү үш ажы-төлүвүс — Димэд, Даң-Хая, Дор­жу.

— Хөй ажы-төлдүг аныяк ие болганыңда, өг-бүлең биле чогаадыкчы ажылыңга канчап четтигип турар сен?

— Ол дээрге мени долгандыр турар кижилерниң: өөм ээзи, авам, дуңмаларым дузазы-дыр. Авам, дуңмаларым ажы-төлүмнү алчып берип, өөм ээзи сагыш-сеткил талазы-биле, материалдыг дузазы-биле мени үргүлчү деткип турарлар.

Ада-иезиниң кижизидилгезинден кижиниң келир үези база дыка хамаар­жыр. Бичиимде чайлагга акыларым, угбаларым-биле кырган-авам, кырган-ачамга дузалажып чайлаар турган бис. Ам бодап турарымга, кырганнарывыс бисти ажылга өөредип, бергелерге торулбас, кежээ кижилер болзун дээш амыдыралга белеткеп турганы ам бо    үеде биске амыдырап, ажылдаарывыска дыка эки идиг бооп турар.

— Модельер-дизайнер мергежил-биле акша ажылдап ап болур бе?

— Училище соонда-ла бодумга акшаны ажылдап алыр турдум. Сту­дентилеп тургаш-даа, кымга-даа дөмейлежиксевес, улустан ылгалыксаар кыстар меңээ чагыглар кылырга, оларга хеп даарааш, акшаны ажылдап алыр турдум. Омскиге бистиң институттуң тыва студентилери өске дээди өөредилге черлериниң тываларынга хептер даарааш-даа, акшаны ажылдап ап турдувус. Ынчангаш кажан-даа акша үспес турдум.

— Келир үеде планнарың, күзелдериң?

— Бичии ателье-магазинчигеш ажы­дып алыксаар мен. Ол чүгле трикотаж-биле ажылдаар ателье болур. Трикотаж пөстен даараан хеп садып алган кижи ону кызыртыр чер тыппас, даараары берге, шөйлүр. Дооскан эртемим — трикотаж кылыгларының дизайнери болганда, меңээ ол пөс-биле ажылдаары белен. Ындыг садыгжыгаш ажыдып алыры берге, эки орулгалыг болур дизе, кижилерни сонуургадыптар бир-ле солун чүүлдер кылыр апаар. Чижээлээрге, тыва национал аян киирген элементилер, угулзалап даараан бажың көжегелери, стол шывыгларын даарааш, рестораннар, кафелерге чүге ындыг кылыгларны садып болбазыл. Оон бодумнуң кыс фамилиямга брэнд кылып алыксаар мен.

Келир чылдың февраль айда «Тыва хевим — чоргааралым» деп темалыг чогаадыкчы кежээмни эрттирер дээш, бичиилеп белеткенип турар мен. Аңаа аныяк кыстар, ортумак, улгады берген назылыг херээжен чонга, ажылдап кедер, кежээки каас хеп, өг-бүле туткан аныяктарга база даштындан кедер тыва национал угланыышкынныг хептерни бараалгадыр. Ол чогааткан коллекциямны профессионал модель кыстар эвес, анаа херээжен чон көргү-зер. Бо-ла бүгү чүүлдерге ательежигежимде Сюзанна, Роза даараныкчы коллегаларым дузалажып турар. 

— Тывага келир үеде моданың хөгжүлдези бар бе?

— Ийе, бар. «Глянец Тувы» журналдың эрттиргени мода неделязының хемчеглери — солун эгелээшкин-дир. Аңаа Тываның дизайнерлерин чыып алгаш, «GT» бренд, чаа хеп марказын ажыдып алыр деп турганы база солун. Корей киноларны көөрге азы японнарның боттарының тускай кеттинер аяны бар. Тываның аныяктары боттарының аян-хевирин тывар деп бодаар мен. Тывада дизайнерлер бар, мода сайзырап турар. Менден өске база бодунуң чогааткан, даараан коллекцияларын көргүзүп турар каш-ла санныг модельер-дизайнерлер бар. Ону чонга массалыг информация чепсектери чырытпайн турары хомуданчыг.

— Чаа чылды уткуурда чүнү кедип алырыл база модада өскерилгелерни сонуургадып көрем.

— 2015 чылды уткуурда, чижээлээр­ге, замша, бархат, кашемир база дүк- тен кылган пөстен даараан хеп кедерин сү­­мелеп турар. Чеже-даа чараш платье синтетикадан болза, оон шуут ойталаза эки. Кежээки платье кедери албан эвес, чымчак, хоюг чөөктен (пух) аргаан улуг палантин азы угулзалай аргаан хөйлең-даа болгай-ла, ол чылдың ээзин сагындырар.

Үнүп келир чылдың кол угланыыш­кыны херээжен кижиниң овур-хевири, чиик, хоюг, өттүр көстүп турар шифон, органза пөстерден платьелер. 60 чылдарның трапеция хевири катап кээп турар. Милитари хевир — шеригзидер карманнар, погоннар, хаки өң база геометриялыг, горошектиг чуруктарлыг идик-хеп (принт) база модада кирип турар. Өңнерден изумруд өңү, ногаан, ак-көк, далай чалгыының өңү, өкпең өңнер колдап турар. База ак куу өңнүң янзы-бүрү чүзүнү хойнуң өңүнге чоок.  Байырлал хеви бир-ле онзагайы-биле ылгалып турар ужурлуг. Кол-ла чү­­ве эптиг болгаш сеткилинге тааржыр, бодунуң овур-хевиринге, дурт-сынынга өй идик-хеп кедип алгаш, ынак база чоок кижилериниң аразынга Чаа чылды уткууру дег аас-кежик кайда боор.

— Чай чок-даа болза, бистиң редакцияга кээп, айтырыгларга харыылап бергениң дээш четтирдим, Шолбана. Чогаадыкчы ажыл-ижиңге чедиишкиннерни күзедим.

Алдынай Соян.

"Шын" солун

Чуруктарны өг-бүле архивинден алган.