Чаа цех ажыттынган

«Чаңгыс суур – чаңгыс  бүдүрүлге» губернатор  төлевилелиниң  кол  сорулгазы чурттакчылыг суур бүрүзүнге ол суурну бадыткап турар азы  суурнуңбедик адын тудуп болур продукцияны бүдүрүп  үндүргеш, сайгарары.

Бо айтырыг талазы-биле Эрзин кожууннуң мал  ажыл-агыйлыг, тыва хойну өстүрер, уксаалыг мал заводу, «Бай-Хөл» көдээ ажыл-агый кооперативиниң даргазы Эртине Аңгырович Манзай Чазак Даргазы Шолбан Кара-оолдуң болгаш  ТР-ниң Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем  яамызының сүмелээни-биле чурттакчы чоннуң аъш-чемге айыыл чок чоруун хандырар сорулга-биле тус черниң шээр малындан эът бүдүрүп сайгарар талазы-биле тодаргай ажылдарны кылып чорутканының  түңнелинде,  мал  согар бүдүрүлге тудуун дооскаш,  тускай шенелдени эрттиргеш, продукциязын берип эгелээн.

Цехте тургускан дериг-херекселдерниң ажылдаарын болгаш малды согарының  бүгү-ле чорудулгаларын сонуургап  көөрү-биле  ноябрь  29-та кожуун  чагыргазының даргазының оралакчызы Доржу-Белек Балдирович Чопуй,  көдээ ажыл-агый эргелелиниң начальниги Анатолий Кыргысович Доржу олар-биле цехке чеде  бердивис. Мал согар цехти Бай-Даг суурдан ырак эвесте, Тарлашкынның чоогунда,  Эрзин — Кызыл автооруунуң чанында туткан. Бо тудугну Москвада «Комман групп» дээр акционерлиг ниитилелдиң (чиңгине директору Андрей Борисович Волков) төлевилели езугаар туткан. Бо чугула бүдүрүлгени тударынга кожуун  чагыргазы тус чер бюджединден  800 муң рубльди, а «Бай-Хөл» ажыл-агый  2750 муң рубльди тускайлаан. Ук бүдүрүлгеге нарын модульдуг дериг-херекселди,  тускай  төлевилел езугаар,  «Коммангрупп»  дээр АН-ниң специалистери тургускан. Ында аңаа ажылдаар улуска таарымчалыг кылдыр  немей өрээлдерни: малды хынап көөр зона,  мал эмчизиниң кабинеди, хеп солуп кедер чер, санитар өрээли, малды сояр болгаш малдың ишти-хырнын болбаазырадыр өрээл­дер, кеш сайгарар чер дээш, оон-даа өске немелде тудугларны кылган. Электри шугумун кииреринге кожуунда подстанцияның ажылдакчылары, даргазы Кызыл-оол Саая, дузалашкан, цехтиң иштинде суг-биле хандырар кудукту тургускан, хоолай дамчып кирер суглуг черни цехтиң даштында кылган. Өлүрген хойнуң кештерин эттээш, янзы-бүрү эдилелдер даараары-биле ол-ла ажыл-агыйның бүдүрүлгези болур  «Кежеге» дээр алгы-кеш эттээр цехке дужаар.

Мал  согар цехтиң тудуун тус черниң тудугжулары Эней Соколов, Каваа Өлзей, Дончай Николай  июнь айда эгелээннер. Хана болгаш  шала шывыгларын тускай евроматериалдар-би­ле кылган, цехтиң оран-савазының иштин чылыдар одалга системазын Ынаалай Балдан-Санаа шынарлыг кылган.  Өрээл бүрүзүн ажылдакчыларның ажыг­лаар де­риг-херекселдери болгаш кедер тускай хептери-биле  четчелээн. Малды соккаш, сөөлгү  продукция­зын болбаазырадырынга чедир кылыр ажылдарын сонуургап көрдүвүс. Цехтиң даштында херим иштинде 20 хой тур,  а цехтиң иштинде 10 хойну согары-биле киирип каан. Малды согар кижи, ужунда токтуг тус­кай херексел кожуп каан кнопканы базыптарга, хой дораан кээп дүжер. Соодукчуга 150 хойнуң эъди кире бээр. Ижин-хырын болбаазырадыр өрээлде херээжен улус ижин-хырынны тускай белеткээн саваларга арыглап-аштааш, янзы-бүрү чемнер кылыр улус болду. Цехтиң ажылдакчылары боттарынын хүлээнген ажылдарын кылып өөрени бээрге, бир хойну эгезинден төнчүзүнге чедир 3-4 минута иштинде кылыр деп, Москвадан келген «Коммангрупп» АН-ниң директору А.Б.Волков тайылбырлады. Амдыызында цехке өлүрер мал ажыл-агыйныы, чайын семиртип каан аныяк иртчигештери, а алызында барып, өлүрер шээр малды  чондан  база  хүлээп алырын планнап турар. Бай-Даг сумузунуң болгаш «Бай-Хөл» көдээ ажыл-агый кооперативиниң брендизи болур, мал өлүрер цехтиң  бүдүрген,  тус черниң хоюнуң эъдин Кызыл  хоорайда сайгарып эгелей берген. Цех амдыызында хүнде 30-40 шээр малды өлүргеш, коң эъдин белеткээш, сайгарар аргалыг. 

«Бай-Хөл»  көдээ ажыл-агый кооперативи мал өстүрер талазы-биле республикада бедик  көргүзүг- лерлиг ажыл-агыйларның бирээзи дээрзин сагындырып каалы. Бо чылдың декабрь 1-ниң байдалы-биле ук ажыл-агыйда 20835 баш хой-өшкү, 89 мыйыстыг бода  мал, 143  чылгы, 70  теве бар. Бызааны — 87,0 хууга,  кулунну – 78,3,  бодаганны  82,4 хууга камгалап алган.  «Уксаалыг хой, өшкүнүң Сибирь — Ыраккы чөөн  чүк  делгелгезиниң доктаамал киржикчизи. 2013 чылда хову черниң уксаалыг,  бөдүүн дүктүг хойларын болгаш бүдүрүкчүлерин делгелгеге салгаш, алдын, мөңгүн,  хүлер медальдар болгаш бүдүн комплектилиг  компьютер-биле, а ажыл-агыйның даргазы Эртине Ангырович Манзай «Россияның агроүлетпүр адырының лидери» деп орден-биле шаңнаттылар, а бо 2014 чылдың делгелгезинге киришкеш, делгелгеге салган тыва уксаалыг аныяк болгаш улуг кыс хойлары база  аныяк болгаш улуг бүдүрүкчү кошкарларын алдын медальдар  биле, а «Бай-Хөл» ажыл-агыйны электри-биле ажылдаар кыргылда агрегады-биле  шаңнаан.

«Чаңгыс суур — чаңгыс  бүдүрүлге» деп  губернатор төлевилелинге дүүштүр ажылдап эгелээн, тус черниң эъдин  бүдүрүп сайгарар, Эрзин кожууннуң  «Бай-Хөл» көдээ ажыл-агый  бүдүрүлге кооперативиниң шээр мал эъдинден продукция кылыр  бүдүрүлгезиниң коллективинге  күш-ажылчы чедиишкиннерни  күзеп каалыңар.

Халарбаа Кара-оол.

Авторнуң тырттырган чуруу.