Үш халапты болдурбас дээш...

Декабрь 10-да республиканың Онза байдалдар яамы­зының 2014 чылдың түңнелдерин болгаш келир 2015 чылда кылыр ажылының сорулгаларын чугаалашкан улуг чыыш-хурал Чазак Бажыңының хуралдаар залынга болуп эрткен.

ОБЯ-ның Тывада кол эргелелиниң начальниги, генерал-майор Андрей Назаров удуртуп турар албан чериниң 2014 чылда кылып чоруткан ажылының дугайында илеткелди кылган.  

2014 чылда аар деп санат­тырган 5 онза айыыл-халап болган: Кызыл — Тээли авто­орукка «ВАЗ-2112» марканың ийи автомашиназы үскү-лешкениниң түңнелинде 6 кижи амы-тынындан чарылган, 4 кижи кемдээн (11.04.2014). Кызыл кожууннуң Оттук-Даш дужунга болган орук озал-ондаанга 5 ки­жи амы-тынындан чарылган, ийизи кемдээн.Тываның «МИ-8» вертоледу октябрь 10-да чит­кен олчаан амга чедир ты­выл­баан.­ Экипажтың 5 кежигүннери база 7 пассажир аңаа чо­­раан. Россияның ОБЯ-ның бол­гаш российжи, тыва ужар чүүл­дүң вертолеттары, 300 ажыг кижи составтыг камгалакчылар бөлүү болгаш  хөй санныг эки турачы­лар читкен вертолетту дилеп-ты­вар ажылдарга киришкен. Май төнчүзүнде Дапсы, Алаш хемнер үер­лээн соонда 425 ки­жиниң өнчүзү когараан. Суг ха­лавы чурттакчылыг 3 суму­ну та­вараан, 62 бажыңның херим-ка­жаазын, огородтарын та­вараан, 17 көвүрүглерни болгаш узуну 144,2 км. оруктарны үрегдээн. 183 өг-бү­­лелерниң амы­­­­дырал байдалы бергедээн.­ Айыыл-халаптың уржуктарын чай­ладырынче 200 камга­лак­чы­лар хаара туттунган, 30 ма­шина-техниканы ажыг­лаан. 293 кижини, ооң аразында 97 бичии уругларны айыыл чок черже че­дирген. Когаралдың түңү — 290 млн. рубль. Федералдыг ал­­банның курлавырындан үерден когараан кижилерге аъш-чем, орун-дөжек, аяк-сава дээн ышкаш чүүлдер-биле ачы-дузаны  көргүскен. /ерге алыскан тудугларның ээлеринге 17,3 млн. рубльди чаңгыс     удаа бээр дуза кылдыр үндүр- ген, үрел­ген черлерни дарый тур­гу­за­­рынга көрдүнген 152 млн. рубль­диң чүгле 59,845 млн. руб­ли шиңгээттинген. Ынча хөй когаралды тургускан суг ха­лавының үезинде үер алган черниң чурттакчыларын эге дээ­резинде чаглак-биле хандырыптар шинек чогун, дузаламчы алыр документилер долдурарда база когаралдың түңүн үндүрерде тус черниң даргаларының билииниң кошкаан Андрей Назаров демдеглээн.

Бо чылын республиканың девискээринге 370 арга-арыг өрттери демдеглеттинген. Оларның 127-зи — Тожуга, 59-зу Каа-Хем кожуунга болган. +рт өжү­реринге ниитизи-биле 2520 кижи болгаш 450 санныг машина-техниканы хаара туткан. Сибирьниң регионалдыг төвүнүң ужар чүүлү 520 катап ужуп үнгеш, хып турган аргаже 687 катап суг куткан: Россияның Камгалал күштериниң ужар чүүлү 51 катап ужуп үнген, 97 катап суг чашкан  дээрзин илеткелчи демдеглээн.Ол ышкаш чер шимчээшкини 2014 чылда өршээлдиг болуп, демдеглеттинген 19 айыыл-халаптың күжү 3, 4 балл болганындан үрелиишкиннер чок. Онза байдалдарның уржуктарын чайладыр сорулгалыг  эргелелдиң бирги удуртукчузу тус албанның ажылын сайгарып тура, бойдустуң база техниктиг айыыл-халапты болдурбазының баш бурунгаар хемчеглерни алырының чугулазын онзалап айыткан. Бо талазы-биле көскү ажылды Улуг-Хем болгаш Чеди-Хөл кожуун чагыргаларының удуртукчулары чорудуп турар. 2014 чылда үер алгы дег черлер Кызыл, Каа-Хем суур база Черби суур­да демдеглеттинген. Чылда­гааны – суг аксыр арыктарны долдур бокталдырганында. Тыва Республиканың  бойдус­туң айыыл-халавын чайладыр сорулгаларга дээш тускайлаан акшазы 2013 чыл-биле деңнээр­ге, бо чылын 1,5 катап өскен. Ооң-биле чергелештир өрт өжү­­рер 48 машиналарның чүгле 28-зи ажылдап турары октябрьда чоруткан хыналдадан илерээн.

ТР-ниң Орук-транспорт   яамы­зының сайыды Олег Бады болгаш Арга-арыг комитединиң, Тываның Хамааты камгалал болгаш онза байдалдар агентилелиниң удуртукчулары дыңнадыглар кылган. Удуртукчулар санал-оналын берип, камгалал албанының ажыл-ижинге үнелелди берген соонда, эки ажыл­дыгларга  шаңналдарны тывыс­кан. 2014 чылдың түң- нели-биле 1-ги черге — Кызыл кожуун, 2-ги, 3-күзүнге Улуг-Хем биле Чаа-Хөл кожууннар төлептиг болган. РФ-тиң ОБЯ-зының Хүндүлел бижиин Мерген Доюндупка, Тываның Чазааның Хүндүлел бижиктерин Саян Дыдый-оолга, Виктор Бегзиге тывыскан.    

Хурал соонда Чазак Бажы­ңының чанынга ОБЯ-ның күчүлүг машина-техниказының көрүлдези болган.

 Анисья Тюлюш.

Альберт Хомушкунуң тырттырган чуруу.