Чүүлдүгзүнүп тур бис

Маадыр-оол Данзын, күш-ажылдың хоочуну:

— Россияның Президентизи Владимир Путинниң Айыткалын кончуг кичээнгейлиг дыңнадым. Айыткалын Президент делегейде ниитилел-политиктиг байдал, Россия ында кандыг турушту ээлеп турары-биле эгеледи. Амгы нарын нии­тилел-политиктиг байдалды чогумчударын Европа эвилелиниң чурттары, Американың Каттышкан Штаттары-биле дугуржуп алыры нарын, орус улустуң элдээрти чугаалаарында ышкаш, бисти «талыйты чорудуптар-дыр» деп Путин демдег­лээш,  Россия   күштүг күрү­не болгаш, кайы-даа чурт­­­тар-биле эп-найыралдыг харылзааларга, кады ажылдажылгага кезээде беленин база катап бадыткады. Оон аңгыда, бөмбүрзектиң кайы-даа булуңунга чурттап турар орус улустуң болгаш бистиң күрү­­нениң өске-даа чоннарның эрге-ажыын Россия камгалаар деп база сагындырды.

Россия делегейниң хөй чурттары-биле эп-найыралдыг делгем харылзааларлыг, ынчангаш тыва аныяктар аңгы-аңгы чурттарда өөренип, ажылдап-чурттап турар бол­гай. Оларның аразында мээң дөргүл-төрелдеримниң, эш-өөрүм­­­­­­­­­нүң ажы-төлү-даа бар. Президент Путинниң мындыг быжыг туружу даш­тыкы чурттарда бистиң чаңгыс чер-чурттугларывыска Россияга ынанышты, бүзүрелди немээр боор деп бодаар-дыр мен.

Вадим Очур-оол, тудугжу:

-- Бис, кезек тудугжулар, бөлүглежип алгаш, Кызыл хоо­райда тудугларның плиталар салыр, эжик, соңга тургузар дээн ышкаш ажылдарын кылып турар бис. Ам дээ­резинде тудуг организация­зы кылдыр бүрүткетпээн бис. Бисти билир тудуг организацияларының  аразында «деңзивис аар», ынчангаш биске ажыл кезээде тыпты бээр. Россияның Президентизиниң Айыткалын радиодан дыңнадывыс. Бүдүрүлге адырында организацияларга үндүрүг чии­гелделери, чаа тургустунган организациялардан эге дээрезинде үндүрүг тыртпас дээш Президент Путин хөйнү-ле чугаалады. Ооң ол планнарын чүүлдүгзүнүп тур бис. Ынчалза-даа херек кырында байдал кандыг боорун манагзынар бис ыйнаан. Чүге дээрге Президент Путинниң «май чарлыктары» дээр чарлыктарының чамдыызы күүсеттинмээнин база чугаалады. Бир эвес үндүрүг­­лерге чиигелделер, чаа ажылдап эгелээн организация­лардан   баштайгы  үеде үндүрүг ылап-ла тыртпас болза, тудуг организация­лары кылдыр бүрүт­­кедип ап болур-дур деп чугаалаш­тывыс. Чеже «бүдүүлеп» ажыл­даар боор. Чаа деңнелче көдүрүл­­зе эки ыйнаан.

Аймира Ондар, Кызыл кожуун:

— Айыткалда чурттуң чүг­­ле экономиктиг хөгжүлдезинге хамааржыр эвес, а социал адырның - өөредилге, эртем, кадык камгалал, культура айтырыгларын көдүргенин сонуургадым. Ылаңгыя ажылчын мергежилдиң тускай эртемниглерин өөредип белеткээри чоокку чылдарның кол сорулгазы болурун айыткан. Ону амгы үениң технологиялары, дериг-херекселдери-биле ажылдап билир бедик мергежилдиг ажылчын кадрлар Тываның келир үезин тургузарының магадылалы ол деп билип тур мен. Ындыг болганда Тываның ортумак тускай өөредилге черлеринге өөредилгениң арга-хевирлерин  чаартып, материал-техниктиг баазаларны быжыглаары  бо чоокку чылдарда шиитпирлээр айтырыглар апаары чугаажок.

А кадык камгалалының талазы-биле алыр болза, 2015 чылды чүрек-дамыр аарыг­лары-биле демиселдиң чылы кылдыр чарлаанын чүүлдүг­зү­нүп тур мен. Чүге дизе Тывада эң-не нептереңгей аарыг база ол. Ооң уржуундан  инвалид болган кижилер дыка хөй. Ынчангаш ону болдурбазы-биле кадык амыдыралды суртаалдап, массалыг спорттуң аңгы-аңгы хевирлерин ам-даа нептередири чугула деп бодаар мен.

Александра Ооржак, сайгарлыкчы, Өвүр кожуун:

— «Бистиң сорулгавыс – Барыын-даа, Чөөн-даа чүк­­­те дең эргелиг партнерларны ам-даа хаара тудары. Политика биле экономиканы холуштурбайн, харын-даа  садыглажылгага, технология­лар болгаш инвестициялар солчулгазынга,  чоннуң хостуг аргыжылгазынга шаптараа­зыннар тургуспайн, интеграция ажыл-чорудулгазы хөгжүлдени алган регионнар-биле ажыл­­­­­­­- чорудулганы делгемчидер» — деп, чурттуң Президентизиниң Айыткалында салган сорулганы сайгарлыкчы ажыл-херекти чогудуп чоруур кижи болгаш дыка таарзындым.  Экономика биле политика көңгүс ийи аңгы угланыышкын-дыр, ындыг болзажок оларның боттанылгазы ол ийи билиишкин чокта болдунмас. Барыын чүк экономиктиг хоругдалдарны киир­ген соонда, Азия чурттары-биле кады ажылдажылга улам күштелип, чаа үе-чадаже киргенин билир бис. Ооң көскү чижээ – кожа-хелбээ Моолдан сайгарлыкчылар кожууннуң  садыг-саарылга төвүнде садыглаашкынын катап эге­лээн. Бистиң кожууннуң сайгарлыкчыларының садыг-наймаазы сайзырап, ажылывыс катап «чаа тынышты» алгаш шуудап эгелээни – чурттуң баштыңының политиктиг шын орукту шилип алганының база бир херечизи деп бодаар мен.