«Ынакшылдың илередии»

Сергей Шойгунуң хоочуннарга белээ

Юбилейлиг хемчеглерге киржири-биле төрээн булуңунга чедип келген Россияның камгалал сайыды Сергей Шойгу-биле республиканың хоочуннарының ужуражылгазы Национал музейниң хуралдаар залынга болуп эрткен.

Хүндүлүг аалчыга байыр чедирип тура, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол мынча дээн:

«Силерниң утпайн чорууруңар чаңгыс чер-чурттугларыңарның өмүнээзинден Силерге, Сергей Күжүгетович, өөрүп четтирдим деп чугаалайн. Төрээн чериңерге сеткиливис ханызындан байыр чедирип тур бис. Юбилейни байырлап турар үевисте бистиң-биле кады болганыңар өөрүнчүг-дүр. Тудар деп шиитпирни Силерниң ачыңарда хүлээп алдынган Президентиниң кадет училищезин Кызылга бо эртен ажыттывыс, ону шериг тудугжулар тудуп дооскан. Бөгүн музей чанынга Тыва күрүнениң үндезилекчизи Буян-Бадыргыга тураскаалды ажыттывыс. Болуушкуннар мурнувуста ам-даа хөй.

Силер бөгүн бистиң-биле кады тур силер, каяа-даа чорзуңарза, төрээн булуңуңарда чон Силерге ынак, Силерни эң күзенчиг аалчы кылдыр манап чоруур дээрзин утпаңар».

Республика Баштыңы Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезинге улуг салыышкыны дээш Сергей Шойгуга Буян-Бадыргы орденниң бирги чергезин адыш часкаашкыннарының үделгези-биле тывыскан.

Россияның Маадыры чаңгыс чер-чурттугларынга үш дакпыр байырлал-биле: Тываның болгаш Россияның демнежилгезиниң 100 чылы-биле, Белоцарскиниң — Кызылдың 100 чылы-биле болгаш Совет Эвилелиниң составынга ТАР-ның киргениниң 70 чылы-биле байыр чедирген.

«1914 чылдагы болуушкунну амгы үеде хан төгүүшкүнү чокка болган каттыжыышкын деп санап турар. Урянхай крайны Россияның хайгааралга алганы — российжи дипломатияның делегейниң нарын байдалында чедип алганы тиилелгези-дир. Ол дээрге бистиң өгбелеривистиң мерген угааны-дыр, ооң ачызында ол үениң байдалдарында тыва чон сайзыраар арганы чедип алган».

Тываның төөгүзү аажок бай болгаш дыка солун, ол эчизинге чедир ам-даа шинчилеттинмээн деп, Сергей Шойгу демдеглээн. Чеди томнуг «Урянхай, Тыва дептер» деп номун, 19 чүс чылдың төнчүзүнден 20 чүс чылдың эгезинге чедир фото-чуруктарның «Кара-ак Тыва» деп номун Сергей Күжүгетович төрээн булуңун шинчилээринге салыышкын кылыр дээн оралдажыышкыны деп санаан. Азияның төвүнге тураскааткан төөгү-картография материалының чыылдазы үшкү үе-чада болган.

«Бөгүн силерге араттарның улуг эвес республиказының немец-фашизмни Совет Эвилелиниң тиилелгезинге киирген улуг салыышкынынга тураскааткан «Тыва — фронтуга» деп альбом-номун таныштыргаш, белекке бээр деп тур мен — деп, Сергей Шойгу хоочуннарга чугаалаан. Россияның социал-политиктиг төөгүзүнүң күрүне архивиниң болгаш РФ-тиң Камгалал яамызының Төп архивиниң фондуларындан документилерни дилеп тыварының талазы-биле улуг ажылды шериг төөгүчүлер кылган деп, Россияның Маадыры демдеглээн. Бир дугаар парлаттынып турар кайгамчык документилер онза үнелиг болуп турар.

Ном Сергей Шойгунуң «Ынакшылдың илередии» деп байыр чедириишкини-биле эгелээн. «Бо дээрге төрээн булуңумга, мында чурттап турар кижилерге ынакшылымның илередии-дир. Силерге сундум, эргим хоочуннар».

Бир дугаарында номну авторнуң холундан Сагаан-оол Долгар алган. Ол белекти ап тура, Хоочуннарның Бүгү-россия организациязының Тыва салбырының удуртукчузу мынча дээн: «Бо номну Силерниң холуңардан алыры — улуг алдар-дыр. Силер — бөгүн бистиң чоргааралывыс-тыр силер. Силерниң ада-иеңерни, Россияга мындыг оолду төрээн болгаш кижизидип берген Александра Яковлевнаны болгаш Күжүгет Сереевичини, бөгүн сагынмайн барып шыдавадым. Чаңгыс чер-чурттугларыңарны, бистиң хоочуннарывысты утпайн чорууруңар дээш Силерге четтирдивис. Кадыкшылды, албан-хүлээлгеге болгаш политикага чедиишкиннерни Силерге күзедим».

Ужуражылга дугайында тураскаал кылдыр даш чонукчузу Владимир Салчак Сергей Шойгуга камгалал статуетканы белекке тудускан.

Бодунуң өөреникчизи чораан Сергей Шойгуга Кызылдың №1 школазында клазының башкызы Александра Михайловна Леонова мынча деп байыр чедирген: «Эргим Сережа! Сээң чедиишкиннериңни доктаамал хайгаарап, сен дээш чоргаарланып чоруур мен. Сени камгалал сайыдынга томуйлаанын билип кааш, Россияның шерии амгы  үеде идегелдиг холда кирген-дир деп бодадым. Ам эң кол чүүл — кадыкшылды күзедим».

Ада-чурттуң Улуг дайынының хоочуну, Бай-Хаак чурттуг Георгий Абросимов 17 харлыг элээди тургаш, фронтуже чорупканының,  дайын  чылдарында  Тывага амыдырал  кандыг турганының, бодунуң дайынчы оруунуң дугайында сактыышкынын чугаалаан.

Хоочуннар-биле чугаа чогумчалыг эрткен. Ужуражылга дугайында тураскаал кылдыр Сергей Шойгу чаңгыс чер-чурттуглары-биле кады чурукка тырттырган.