Төөгүнүң кезээ ында кирген

Чаа ном

Тываның республика типографиязы тозан харлаан юбилейин демдеглеп эрттирген. Бистиң республиканың төөгүзүнде эң баштайгы үлетпүр адырларының бирээзи болур бо эвээш эвес чылдарның дургузунда муң-муң авторларның номнарын миллион чыгыы экземплярга үндүрген хоочун бүдүрүлгениң ажылдакчылары ол төөгүлүг болуушкунга уткуштур «Судьбы. Печатные оттиски» («Кижилерниң салым-хуузу. Парлаттынган одуруглар») деп бодунуң орус, тыва дылдарда бижиттинген номун чырыкче парлап үндүрген.

Номнуң хемчээли улуг эвес, ийи чүс ажыг арында парлаттынган. Ынчалза-даа ында кирген сактыышкыннар, фото-чуруктар, аңаа ажылдап чораан ишчилерниң эш-өөрүнүң, типографиязының дугайында сөглээн чылыг сөстери номчукчуну тозан чыл бурунгаар эгелээн амыдыралче хаара тудуптар. Типография бүдүрүлгеге хамааржыр-даа болза, каш алдын касканын, чеже тонна хөмүр-даш тыпканын «илеткеп» турар чер эвес, республиканың чонунуң үжүк-бижиктиг болурунга, культурлуг деңнелин бедидеринге кол чепсек болуп келген бүдүрүлге болур.

Республика типографиязы тозан чылдың дургузунда республика солуннарын, тыва чонга номнарны парлап келген. Аңаа кандыг кижилерниң ажылдап чораанын, эрткен үеде бүдүрүлге үүле-херээн канчаар күүседип келгенин, Тывага полиграфияны сайзырадыр дээш моон соңгаар кандыг сорулгалар салып турарын номда бижиттинген одуруглар бадыткап турар.

1924 чылда Кызыл хоорайга, бичии-даа болза, баштайгы типографияны тутканы чаа Тывага чаа амыдыралды тударынга парлалга болгаш культура революциязы негеттинип турар аныяк күрүне—Тыва Арат Республикага культурлуг болгаш политиктиг улуг болуушкун болган. Тыва бижиктиң чогундан баштайгы үндүрүлгелерни орус болгаш моол дылдарга парлап турган. Кажан латин үжүктерни ажыглап эгелээн соонда «Шын» солунну ол үжүктер-биле тыва дылга 1925 чылда парлап эгелээн. Чаа бижикти шиңгээдириниң талазы-биле баштайгы рубрика 1930 чылдың июль 31-де №31 солунга чаңгыс арынга парлаттынган, 1931 чылдың майда 12 дугаарлыг солунда чүүлдер долузу-биле тыва дылда үнген.

Чаа номда бүдүрүлгениң төөгүзүнүң дугайында ооң директору Анна Кенденовна Хертек дыка тодаргай бижип, номчукчуга таныштырган. Ооң хоочуннарының орус болгаш тыва дылдарда сактыышкыннары улуг сонуургалды болдурары чугаажок. Ном фото-чуруктар-биле база байлак. 1935-36 чылдарда тырттырган төөгүлүг чуруктар безин ында хөй, номчукчу оон бодунуң өгбелерин-даа «тып» ап болур. Бүдүрүлгениң баштайгы удуртукчуларындан эгелээш, бо хүннерде ажылдап турарларның чуруктарын кииргени  аажок солун. Аңаа ажылчыннар ызыгуур безин салгап ажылдап турганын бо ном бадыткаар.

Номну сонуургаар кижи Кызыл хоорайда «Тываполиграф» ААН-ге (республика типографиязының чаа ады ол) кээп, садып ап болур. Адрези: Щетинкин-Кравченко кудумчузу, 1. «Цэчэнлинг» хүрээзиниң дужу.