Чоннуң кадыкшылы дээш…

Июнь 15 — Эмчи ажылдакчызының хүнү.

1952 чылда Өвүрнүң Арыг-Бажынга (амгы Солчур суур) малчын арат Самбылдай Ховалыгның өг-бүлезинге оол уруг төрүттүнген. Ада-ие оглун Валера деп орус ат-биле адап алган. Бичии Валера хүнден хүнче улам-на мандып, доругуп орза-орза, чеди хар чеде хона берген. 1959 чылдың сентябрь 1-де үе-чергези оолдар, кыстар-биле Солчур школазынче өөренип кирген. Ол-ла школаның 7-ги клазын кончуг эки демдектерлиг дооскаш, улаштыр Кызылдың 2 дугаар школазынга өөренип киргеш, ону чедиишкинниг дооскан.

Красноярск хоорайның эмчи институдунче кирип, күзелинге чедер дээш, өөредилге чериниң шылгалдаларын дужаап эгелээн. Конкурс дыка улуг: бир олутче 7-8 кордакчы бар. Бир экзамен эртерге-ле, шала кошкактары сывырлып чыдып каап-ла турган. Улуг шылгалданы ажып эрткеш, Валера институтка өөренир эргени чаалап алган. Омак-хөглүг студент чылдар билдиртпейн-даа «ужугуп» эрткен. Ол дээди эртемниң шынзылгазы – кезер эмчиниң дипломун алган.

Төрээн Тывазынче чанып кээрге, Кадык камгалал яамызы Сүт-Хөл кожууннуң төп эмнелгезинче чоруткан. Ооң мурнунда ол эмнелгеге кезип эмнээр салбыр турбаан болган. Ынчангаш чаа салбырны тургузуп, ону чаа дериг-херекселдер-биле четчелээри амыр эвес болган. Аныяк кезер эмчи бүгү болур-чогуур аргаларны ажыглап тургаш, кезип эмнеп эгелей берген. Эмчиге чон-даа бүзүреп, хүндүткеп эгелээн.

Валерий Самбылдаевич Крас-ноярскиниң эмчи институдунуң ординатуразын доозуп алгаш келирге, ону Чөөн-Хемчик кожууннуң төп эмнелгезиниң кезип эмнээр салбырының эргелекчизинге томуйлаан. Ооң удуртулгазы-биле мооң мурнунда кожууннарга кылып турбаан нарын кезиишкиннерни   Чадаанага кылып турар апарган. В.С.Ховалыг — шыырак кезер эмчи болурундан аңгыда, талантылыг удуртукчу. Эмчиниң кызымак ажылының түңнелинде ооң салбыры амгы үениң дериг-херекселдери-биле четчелеттинген.

1988 чылдан 2009 чылга чедир Валерий Самбылдаевич Ховалыг республиканың № 1 эмнелгезиниң кезип эмнээр салбырынга ажылдаан. 2000 чылдан бо хүннерге чедир Тыва Республиканың эмчилериниң ассоциациязының даргазы болгаш ол организацияның тускай уставын  ажылдап кылган. Ооң удуртулгазы-биле эмчилерниң республика чергелиг конференциялары болгаш семинарлары үргүлчү эртип турар.

В.С.Ховалыг ТР-иң Дээди Совединиң, ТР-ниң Улуг Хуралының (парламентизиниң) бирги чыыжының депутадынга соңгуттуруп чораан. Ол бүгү Россияның эмчилериниң 3-кү, 4-кү, бүгү Россияның хирургтарының 2-ги, 8-ки, 9-ку съездилериниң делегады.

Арга-дуржулгазы бедик удуртукчуну 2009 чылда Кызыл хоорайның 2 дугаар поликлиниказының эргелекчизинге томуйлаан. Спутник девискээрлери база аңаа хамааржыр. Улуг коллективти Валерий Самбылдаевич беш чыл удуртуп турары бо.

Назы-хар улгаткан, кадык кошкаан, ынчангаш эмчилер дузазын бо-ла хереглей бээр апардым. 22 дугаар участоктуң терапевт эмчизинге үргүлчү баар-дыр мен. Эмчим Эльвира Дондуповна Ондар мени сөөлгү 3-4 чылда хүлээп ап, кадыкшылымны доктаамал хайгаарап, ажыктыг сүмезин берип турары өөрүнчүг.

 2013 чылдың октябрь айда кемдээшкинге таварышкаш, бо-ла эмнелгениң травматолог эмчизинге  чеде бердим. Кабинеттиң эжиинде эмчиниң адын долузу-биле бижип каан болду. Маадыр Радионович Куулар. Кире бээримге, мырыңай аныяк эмчи оол олудундан туруп кээп, хол тутчуп мендилешкеш: «Канчап бардыңар, кырган-ачай?» — дидир. Аайын тыппайн баргаш: «Силерни танывайн тур мен. Кайызы силер?» — дидим. Чугаалаза-ла, 2000 чылдарның мурнунда Өвүр кожууннуң саң-хөө килдизинге кады ажылдап чораан эжим, коллегам Саара Андреевна Балдаңның уруунуң оглу болду.

Арга-дуржулгалыг эмчи Валерий Самбылдаевичиниң удуртуп турар коллективинде өске-даа эмчилер-биле чугаалаштым. Поликлиниканы-даа, удуртукчузун-даа мактаар, аажок таарзынар улус болду. Чоннуң кадыкшылын камгалап, буянныг үүле-херекти кылып чоруур хоочун удуртукчуга 2010 чылда «Россия Федерациязының кадык камгалалының тергиини» деп бедик атты тывысканынга канчап өөрүвес боор.

Маадыр-оол ДАНЗЫН,

ТР-ниң алдарлыг ажылдакчызы.

Кызыл хоорай.