Төрүттүнген хүнүңер-биле, Мария Андреевна!

Июнь 6-да сураглыг чогаал ажылдакчызы, критик, чогаалчы болгаш журналист, филология эртемнериниң кандидады, Россияның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, Тыва АССР-ниң болгаш Россия Федерациязының культуразының алдарлыг ажылдакчызы, Кызыл хоорайның хүндүлүг хамаатызы Мария Андреевна Хадаханэ төрүттүнген хүнүн демдеглээн.

Мария Хадаханэ Иркутск обласка төрүттүнген, Тывага 1945 чылда келген. Маңаа школаны дооскаш, Иркутскиниң күрүне университединче өөренип кирген. Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол тыва культураның хоочунунга төрүттүнген хүнү-биле байыр чедирген: «Ханы хүндүткелдиг Мария Андреевна! Силерниң амыдыралыңарда кайгамчык хүн-биле чүректиң ханызындан байыр чедирерин чөпшээреп көрүңер.

Силерниң талантылыг чогаалчы, литература болгаш театр критиги, очулдурукчу, тываларның аас чогаалының шинчилекчизи болгаш башкы адыңар тыва литератураның төөгүзү-биле сырый холбаалыг, ооң сайзыралы дээш Силер доктаамал сагыш салып, чогаадыкчы күжениишкиннериңерни үндүрүп келдиңер.

Тыва улустуң тоолдарын силерниң очулгаңар-биле республиканың чурттакчыларының дыка хөй салгалдары таныжып келген. Дылды, литератураны болгаш төөгүнү, культурлуг кижиниң, хамаатының болгаш патриоттуң принциптерин болгаш амыдыралдың нормаларын өөредип келген студентилериңерниң санын адаары берге, оларны төрээн республиказынга болгаш ооң чонунга, улуг Россияга ынакшыырынга чаңчыктырып келдиңер.

Тыва  литератураның хөгжүлдезиниң дугайында Силерниң сагыш салыышкыныңарның үнезин республиканың чогаалчыларының дыка хөй салгалдары ап келген, оларга Силер мерген сөзүңерни, деткимчелиг чагыыңарны харам чокка сунуп чоруур силер.

Амыдыралга болгаш кижилерге бердинген чорууңар-биле Силер бөгүн-даа культура болуушкуннарының төвүнге кирип, улуг ужур-дузалыг хемчеглерниң киржикчизи болуп, «Тувинская правда» болгаш өске-даа парлалга черлери-биле кады ажылдап, Силерниң уран чогаалыңарны сонуургаар кижилер-биле харылзааны доктаамал тудуп чоруур силер.

Бо кайгамчык хүнде Силерге, Мария Андреевна, кайгамчык чогаалдарыңар дээш, кижилерге ынакшылыңар болгаш оларның салым-чолунга кижизиг хамаарылгаңар дээш, Тываның гуманитар эртемин, литератураны болгаш культураны сайзырадырынга үнелеп четпес салыышкыныңар дээш, Тывага башкы кадрларны белеткээниңер дээш ханы өөрүп четтириишкинни илередирин чөпшээреп көрүңер.

Силерге быжыг кадыкшылды,  сагыш-сеткилдиң көдүрлүүшкүнүн, хөй чылдарда чогаадыкчы ажыл-ишти болгаш бүгү-ле чаагай чүүлдерни күзеп тур мен».   

Мария Андреевнаның күш-ажылчы ажыл-чорудулгазы 1955 чылда Тываның дылдың, литератураның болгаш төөгүнүң эртем-шинчилел институдунга эгелээн,  аңаа аныяк эртемден фольклор экспедицияларынга киржип, тыва литератураны, театрны болгаш культураны шинчилеп турган. 1968 чылдан 1994 чылга чедир Мария Хадаханэ Кызылда күрүнениң педагогика институдунуң орус болгаш даштыкы литература кафедразын удуртуп келген. Ол — үш монографияның, чээрби чыылдаларның, элээн каш чүс эртем болгаш литература-критиктиг чүүлдерниң болгаш очерктерниң автору, тыва чогаалчылар О.Саган-оолдуң, С.Сюрюн-оолдуң, М.Өлчей-оолдуң, Н.Ооржактың, М.Көжелдейниң, Б.Ондарның болгаш өскелерниң-даа чогаалдарын орус дылче очулдурган. Ооң дыка хөй ажылдарын алтай, якут, хакас, моол, тыва дылдарже очулдурган.