Чүткүл-соруу кызыгаар чок

Март 29-та ТР-ниң Херээженнер чөвүлели, Бүгү-россияның инвалидтер ниитилелиниң ТР-де салбыры, Кызыл хоорайның инвалидтер ниитилели Орус культура төвүнге «21-ги чүс чылдың херээжени» деп мөөрей эрттирген. Аңаа республиканың кожууннарының, сумуларының база Кызыл, Чадаана хоорайлардан кадыкшыл байдалы кызыгаарлаттынган херээженнер киришкен.

ТР-ниң Херээженнер чөвүлелиниң даргазы Раиса Күжүгет Россия биле Тываның демнежилгезиниң 100 чылынга мөөрейни тураскаатканын демдеглеп, кожуун чергелиг мөөрейлерни бедик деңнелге эрттирген херээженнер чөвүлелдериниң даргаларының ажылын үнелеп, идепкейжилерге ТР-ниң ХЧ-ниң Хүндүлел бижиктерин тывыскан.

ТР-ниң Дээди Хуралының (парламентизиниң) даргазының оралакчызы Ольга Кольчикова, Кызыл хоорайның баштыңы Дина Оюн чыылган чонга болгаш киржикчилерге байыр чедирген.

Мөөрейниң бирги чадазында киржикчи бүрүзү Россияны, төрээн Тывазын, чер-чуртун, өг-бүлезин, ада-иезин шүлүктеп, кожамыктап, боттарының тывынгыр, чогаадыкчы езу-биле боттарын таныштырган.

Ийиги чадазы «Херээжен кижиниң чажыды чүдел?» деп блиц-интервью хевиринге эрткен. Аңаа киржикчилер херээжен кижиниң чажыды чаагай, уян, чымчак иштики делегейинде, энерелдиг сеткилинде, мерген угаанында, кижизиг мөзү-бүдүжүнде, өг-бүлезинге амыр-тайбың байдалды тургузуп, амыдыралда шупту чүүлдерге четтигип билиринде, каяа-даа, кажан-даа бодун аянныг алдынып чоруурунда деп харыыны бергеш, ол айтырыгга харыыны кым-даа тыппаанын айыткан. Кыс бооп чырык өртемчей кырынга чаяаттынып төрүттүнери дээрге улуг аас-кежик дээрзин олар демдеглээн.

Yшкү чадазы — уран чүүл көрүлдези. Сценаже Виктория Күжүгет оолдары-биле хомустуң үделгези-биле театржыткан көргүзүгнү, Чечекмаа Ондарның оглу-биле вальс күүседи бээрге, чоргааранчыын, чаражын. Полина Донгактың «Надежда» деп ырызын залда көрүкчүлер, жюри кежигүннери деңге ырлажып турган. Вера Васильеваның аргып-даараан тоннарын, кежээки платьелерин чараш кыстар сценага бараалгадып көргүзерге, адыш часкаашкыны соксаал чок болду. Уйнук Күнзек орус национал хевин кеткеш, ырызын ырлай бээрге, бир янзы. Киржикчилер юбилейлиг байырлалга аваларынга тураскааткан шүлүктерни, ырыларны күүсеткени онзагай.

Дөрткү чадазы — кежээки платьелиг сценаже үнүүшкүн. Киржикчилерниң кежээки хеви каас-чараш, бот-тускайлаң. Кижи бүрүзү шыырак белеткелдиг, ынчалза-даа мөөрей дээн соонда тиилекчилерни  ыяап-ла илередир апаар.

Түңнелинде кожууннарның херээженнер чөвүлелдериниң ортузунга чарлаан социал төлевилелдер мөөрейиниң тиилекчилеринге сертификаттарны тывыскан: Тес-Хем кожуунга 15 муң рубльди, Кызыл хоорайга 10 муң рубльди, Бай-Тайга кожуунга 5 муң рубльди.

Номинациялар аайы-биле шылгарааннар:

Зоя Даржай (Өвүр) — «Энерел сеткил»; Чеченмаа Монгуш (Сүт-Хөл) — «Бергелерни ажып шыдаан»; Полина Донгак  (Чадаана) — «Энерели болгаш эргим, чаражы»; Виктория Күжүгет (Бай-Тайга) — «Херээженнер болгаш өг-бүле»; Уран Кондратай (Барыын-Хемчик) – «Мерген угаан болгаш арга-дуржулга»; Азияна Дамбаа (Чеди-Хөл) — «Ус-шевер»; Сайлык Донгак (Мөңгүн-Тайга) — «Чаагай сеткил болгаш социал угланыышкын»; Ирина Дажинмай (Эрзин) — «Эң тускайлаң киржикчи»; Уйнук Күнзек (Тес-Хем) — «Чогумчалыг күзелдер болгаш ооң түңнелдери».

«Көрүкчүнүң сонуургалы» деп шаңналды Галина Балган (Улуг-Хем) чаалап алган. Мөөрейниң кол шаңналдары: 3-кү чаданың дипломун Валентина Ондарга (Кызыл), 2-ги чаданың дипломун Чечекмаа Донгакка (Кызыл кожуун) болгаш 1-ги чаданың дипломун Вера Васильевага (Кызыл хоорай) тывыскан.

Дээди шаңналды Кызыл хоорайның төлээзи Чечекмаа Ондар (Кызыл) ап, мөөрейниң тиилекчизи болган.

Мөөрей соонда тиилекчиден каш сөстү ап четтигиптим:

— Ийи дакпыр юбилейлиг чылда бо мөөрейге тиилекчи болганымга бүзүревейн тур мен. Кызыл хоорайга херээженнер аразынга мөөрейге 2-ги черни чаалап алгаш, киржип келгеним бо. Киржикчилер шупту бот-тускайлаң, ус-шевер, салым-чаяанныг. Yш хонук дургузунда олар-биле чоок таныжып, мастер-класстарга, психологтуг тренингиге киржип, репетициялап, солун үени эрттирдим. Паралимпий оюннарның девии ирги бе, «21-ги чүс чылдың херээжени» мөөрейни кадыкшыл байдалы кызыгаарлаттынган херээженнер ортузунга эрттиргенинге аажок өөрүп тур мен. Орус культура төвүнүң пандузу чок турган, ону кылып каарга, бистерге аажок эптиг, ол база улуг чедиишкин-дир. Кызыл хоорайның арга-шинээ кызыгаарлаттынган кижилери сүмелешкеш, «Аргыжарының таарымчалыг байдалы» деп социал төлевилелди киирген бис. Бо төлевилелди ТР-ниң Херээженнер чөвүлели деткип, ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал хөгжүлде яамызынга чедирип таныштырар болган. Эрткен чылын аар өртектиг төлевилелдерни чогуур ужурлуг яамы, албан черлеринге чедирип, ону боттандырарын чедип алган. Хоорай иштинге харылзажыры-биле пандустуг чаңгыс автобус кылып каар болза, арга-шинээ кызыгаарлаттынган кижилерниң чуртталгазы, бичии-даа бол, чиигей бээр ийик. Мени деткип келген дөргүл-төрелимге, өг-бүлемге,  эш-өөрүмге четтиргенимни сеткилимниң ханызындан илередип тур мен. 

ТР-ниң Дээди Хуралының депутаттары Ульяна Монгуш мөөрейниң киржикчилеринге байыр чедирип, 5 муң рубльдиң сертификаттарын база Борис Балчий-оол бодунуң өмүнээзинден 5 муң рубльди Азияна Дамбага тывыскан. Бай-Тайга кожууннуң херээженнер чөвүлелиниң даргазы Сайлык Уртунай (эрткен чылгы мөөрейниң дээди шаңналының эдилекчизи) торгу маңныктан даараан чеңи-чокту Вера Васильевага  берген. Бүгү-россияның инвалидтер ниитилелиниң ТР-де салбыры, Кызыл хоорайның инвалидтер ниитилели боттарының үнелээн киржикчилеринге тус-тузунда белектерни сөңнээн.

Мөөрейниң деткикчилери «Ойна» алдын тывыжының бүдүрүлге чери, «Бриллиантовая рука», «Аметист», «Тутси-милашка» садыглары болган.

Автордан: бо чылын мөөрейни 4 дугаар эрттирген. Ырак-узак кожууннардан кадыкшыл байдалы кызыгаарлаттынган херээженнер идепкейлиг киржип, боттарының быжыг тура-соруун көргүзүп турарынга мөгеер апаар. Чазык-чаагай арыннарлыг киржикчилерниң хүлүмзүрүү көрүкчүлерниң чүрээн чылдып, сеткил-хөңнүн  көдүрген. Оларның сценага алдынып билири кайгамчык. Залда олурар аарыкчылар плакаттарлыг, янзы-бүрү шарларлыг, диңмиттелген адыш часкаашкыны-биле төлээлерин деткип турарын магададым. Куран суурнуң арбан даргазы Алдын-кыс Комбу чаңгыс чер-чурттуун мөөрейге киириштирип, улуг деткимчени көргүскен. ТР-ниң ХЧ-ниң эрттирип турар мөөрейи арга-шинээ кызыгаарлаттынган кижилерге аажок ажыктыг дээрзи билдингир. Юбилейлиг чылда мындыг хевирлиг хемчеглер уламчылаар-ла болзунам.

Шончалай  Ховалыг.

"Шын" солун