Тываның Баштыңы литийниң мөөң чыдынын болбаазырадыр инвестиция дугуржулгазынга атты салган

ПМЭФ-2024 үезинде Тываның Чазаа база «Эльбрусметалл-Литий» компания инвестиция дугуржулгазын чарган. Июнь 6-да республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг база «Эльбрусметалл-Литий» компанияның удуртулгазында «Эльбрусметалл» даг-руда холдингиниң чиңгине директору Евгений Балуков документиге атты салганнар.

«Эльбрусметалл-Литий» 2023 чылда Тываның Эрзин кожуунда Тастыгның литий чыдынын болбаазырадыр чөпшээрелди Роснедрден алганын сагындыраал. Делегейде эң хөй литийлиг мөөң чыдында 596 муң тонна курлавыр бар, азы Россияда бар металлдың ниити курлавырының беш кезии.

Тастыг чыдынындан чылда 2 млн тонна руданы тыпкаш, ооң концентрадындан литий, ниобий, тантал база коргулчунну бүдүрер планныг. 30 чылда санаан төлевилелче 20 млрд рубль инвестицияны салыр. Төлевилел боттандырылгазының баштайгы үш чылында бюджетче үндүрүг болгаш социал дадывырлар кылдыр 336 млн. рубльди киирер.

«Эльбрусметалл-Литий» компания («Ростех» күрүне корпорациязының структуразы) даг-болбаазырадылга үлетпүрүнде мурнакчы технологияларны ажыглаар байлак арга-дуржулгалыг. Бедик технологияларлыг чаа ажылчын олуттар кижилерниң орулгаларын көвүдедип, республикада дыка хөй адырларның техниктиг, инженерлиг талазын быжыглаарынга салдарлыг - деп, Владислав Ховалыг дугуржулганың дугайында бодунуң блогунда дыңнаткан. – Чыдынның шиңгээлдезинде харыысалганы инвестор билир болгаш, долгандыр бойдус хүрээлелинге ооң уржуктары эвээш болурун айыткан. Бистиң кады ажылдажылгавыс сонуургалдыг өске талаларга ажыкты эккээринге бүзүрээр мен».

Инвестор 2023 чылдың августан Тываның төвүнде үндүрүг төлекчизи кылдыр бүрүткедип, ажылдың бирги чадазынче кирген. Кампания эрткен чылдың төнчүзүнде технологтуг оруктуң төлевилелин кылгаш, ооң тудуун эгелээн. 165 км-ге шөйлү бээр оруктуң 80 хире километри орук чок, тайга-даксыл черни таварып эртер. Ажылдарның ниити өртээ 3,9 млрд. рубль кылдыр үнелеттинген.

Ат салган дугуржулга езугаар республиканың эрге-чагыргазы инвесторга төлевилелди боттандырарынга боттарының бүрүн эргелеринде үндүрүг чиигелделери дээш, өске-даа таарымчалыг байдалдарны тургузар. А компания бодунуң талазындан үндүрүглерни үе шаанда төлеп, Тываның чурттакчыларын ажылче хаара тудуп (шупту ажылчыннарның 30 хире хуузу), боттарының бүдүрүлгезинге ажылдаар кылдыр тус черниң аныяктарындан кадрларны төлеп өөредирин хүлээнген. Чазак-биле дугуржулга езугаар «Эльбрусметал-Литий»-ниң ажыл-агый оруун тударынга регионнуң тудуг организацияларын хаара тудары көрдүнген.

Ийи тала инвестициция дугуржулгазындан аңгыда, 2024 чылда Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезинге кады ажылдажылга дугайында керээни база чарар. Республиканың турум болгаш тускай хөгжүлдезинче угланган төлевилелде «Эльбрусметалл-Литий» компанияның киржилгезин тодараткан.

Тастыгның мөөң чыдыны литийниң чуртта тывыжын катап эгелээн бирги чер апаар, чүге дизе Россия 90 чылдың ортаа үезинден ооң тывыжын соксадып, даштыкы чиг этче бүрүнү-биле шилчээн. 2021 чылда делегей рыногунда литийниң өртек-үнези 8 катап өскенинден президент Путин боттуң чыдыннарын катап болбаазырадыр даалганы берген.

Мобильдиг телефоннар, ноутбуктар, бажың-балгат техниказынга аккумляторлар дээш, чыып мөөңнээр энергия бүдүрүлгезинге база катап ажылдадыр энергия дөстеринге ону ажыглаары-биле, литийге хереглел улгаткан. Электромобильдер бүдүрүлгезин көвүдеткенинден, литийлиг энергия дөстеринге хереглел улгадып, ооң өртээ база өскен.

Тывадан аңгыда Мурманск облазында ийи литий чыдыны - Коломозерское биле Полмостундровское чыдынында белеткел ажылдары 2023 чылда эгелээн. Ол ышкаш Иркутск облазында Ковыктинскийниң газ чыдынының чер адаанда сугларындан литий тывар арганы база көрүп турар. Чурттуң литийге иштики хереглелин, чылда 400-700 тонна металлды хандырары-биле, РФ-тиң Бойдус яамызы ниитизи-биле 7 мөөң чыдымнарны ажыглалче киирер планныг.