Тыва экономиканың кластерлиг хөгжүлдезинге АКиТ-ниң арга-дуржулгазын ажыглаар

Тываның Чазаа база Кластерлер, технопарктар база онза экономиктиг зоналар ассоциациязы кады ажылдажылга дугайында керээни чарган.  Санкт-Петербургда делегейниң экономиктиг шуулганының шөлүнге республиканың баштыңы Владислав Ховалыг биле АКиТ директору Михаил Лабудин документиге атты салганнар. 

Владислав Ховалыг соцчеткилерде бодунуң бижидип алыкчыларынга болуушкуннуң дугайында дыңнадып, кластер болгаш технопарктар ассоциациязы-биле кады эштежилге - кластерлиг хөгжүлде адырында мурнакчы арга-дуржулгаларже болгаш экспертизаже кирер эргени бээрин демдеглээн.  Тыва даштыкы рыноктарда республиканың чижилгелиин бедидер ужурлуг регионалдыг болгаш регионнар аразының кластер төлевилелдеринге ассоциация чаа идигни бээр деп санап турар.
 
Ол талазында элээн перспективтиг төлевилелдерниң бирээзи – Тываны таварты Кыдатче автомобильдеп чоруурун хандырар онза экономиктиг зонада транспорт-логистика төвү. Ол Сибирьниң элээн каш регионнарынга Кыдаттың рыноктарынче транспорт оруун барык 1 муң километрге кызырып, оларга эптиг экспорт-импорт төвү апаар ужурлуг.
 
Республиканың экономиктиг өске адырларынга база кластерлиг аргалар бар. Чижээ, республиканың эрге-чагыргазы көдээ ажыл-агыйында кожууннарның бүдүрүкчү ажыл-чорудулгазын деткип турар. Бөгүнде хой ажыл-агый кластеринде хууда мал тудукчулары, уксаажыдылга ажыл-агыйлары, мал семиртир азыраар шөлдер, ол ышкаш эът болбаазырдакчылары кол черни ээлеп турар.
 
Регион өөредилге системазында база дээштиг аргаларны  ажыглап турар. Эвээш хандырылгалыг өг-бүлелерден салым-чаяанныг ажы-төлге педагогиктиг үделгени хандырган регионалдыг программа – ооң бир чижээ. Совет үеде ышкаш “рабфакты” Тываның күрүне университединиң баазазында организастап, уругларны тускай сорулгалыг белеткеп турар.
 
Сөөлгү ийи чылда республикада сайгарлыкчы чорук элээн хөгжээнин Тываның Баштыңы демдеглээн. Инновациялыг, чурагайлыг технологияларлыг, импортту солаан ажыл-чорудулгалыг өске-даа хевирлер-биле холбашкан чаа болгаш эрги-даа хевирлерни идепкейжи шиңгээдип турар. Ынчангаш ындыг төлевилелдерни сайзырадырынга кластер болгаш технопарктар ассоциациязының киржилгези чугула.
 
Бөгүнде регионнарның чижилгезин бедидериниң база чаартылгаларны киирериниң дөзү кластерлиг аргаларда дээрзин сагындырары артык эвес. Улуг бүдүрүлгелер чок база колдуунда-ла биче бүдүрүлгелерде туттунуп турар Тывага чижилгениң чаа деңнелинче үнерде тускай угланыышкын база кооперация эң чугула херек.

Оон аңгыда, федералдыг чазак кластерлиг хөгжүлдеже кичээнгейни углаан. Чүгле 2023 чылда кластерлиг төлевилелдерге чиигелделиг керээ кылдыр бюджеттен 5 млрд ажыг рубльди үндүрген, а ооң киржикчилеринге орулгага үндүрүгнү чок кылып, камгаладылга дадывырларын 7,6 хуу чедир эвээжеткен.
 
РФ-тиң Үлетпүр болгаш садыг яамызының медээзинден алырга, чурттуң 50 субъектизинде бөгүнде 64 үлетпүр кластерлери бар. Ооң киржикчилери 24 млрд. рубль ниити инвестиция хемчээлдиг 20 төлевилелди кады боттандырып турар. Кластер бүдүрүлгелери  автобустар болгаш вертолёттар дугуйларындан эгелээш косметикага чедир, янзы-бүрү продукцияны бүдүрүп турар.