Тывада мал кыштаглаашкынын чидириг чок эртер дээш

Тываның Көдээ ажыл-агый яамызының январь 10-да медээзинден алырга, республикада мал кыштаглаашкыны ажырбас эртип турар. Малдың күш-деңгели чүгээр. 

Чер-черлеринде чагган хөй харны хөртүктей хадып каапканындан, одар-белчиирже малды одарладыры бергедээн. Чамдык кожууннарда харның кылыны чартык метр чедип турар, а республика девискээринде ортумаа-биле 20-30 см хар дүшкен. Ылаңгыя Улуг-Хем, Тес-Хем, Эрзин, Каа-Хем, Бии-Хем, Кызыл болгаш Мөңгүн-Тайга кожууннарның малчын аалдарынче орук аргыжылгазы берге. Кожууннарның көдээ ажыл-агый эргелелдери мал кыштаглаашкынын чидириг чок эртер дээш, байырлалдың узун дыштаныр хонуктарында аалдарже үнер оруктарны үстүп, одар белчиирлерни далбыйлап аштаан.

Ыраккы Мөнгүн-Тайга кожуунга декабрь эгезинде улуг хар чаггаш, хадаанындан мал кыштаглаашкынын нарыыдаткан. Каргы сумузунда Серилиг-Дыттыг-Хем, Чолдак-Дыттыг-Хем, Суглуг-Ой, Ак-Баштыг, Сыралыг-Ой, Мешпек-Бут, Талдыг-Чарык, Каргы хемни куду 9 турлагларже, Мөген-Бүрен сумузунуң Кара-Белдирде, Ак-Хөл өөжүнде, Үстүү-Кужурлуг-Ховузунда 5 малчын аалдарже оруктарны үстүрүп, тырткан.

Мөңгүн-Тайга кожууннуң шупту ажыл-агыйларында 4032 баш инек мал, 68571 баш шээр мал, 1667 баш чылгы, 7621 баш сарлык мал кыштаглаашкынче кирген. Оларның аразында 29020 баш боос хой, өшкү, 679 баш боос бе, 3648 баш боос сарлык мал бар. Кышты хүр ажар дээш 1386,8 тонна сиген-ширбиилди белеткээн. Бо хүнге чедир ооң 855,8 тонназы чарыгдаттынган, ам 531 тонна арткан.

А Эрзин кожуунда харның кылыны 45-50, чамдык черлерде 60 см чедип турар болгаш, одар-белчиирлерни далбыйлаарын хүннүң чыгыы кылып турар. Чагырга чери кожуун бюджединден ол ажылдарга 700 литр кывар-чаар чүүлдү садарынга 57400 рубль акшаны үндүрүп, сумуларже хувааган. Кожууннуң кывар-чаар чүүл курлавырының 70 хуузу чарыгдаттынганындан, кыштаглаашкын төнчүзүнге чедир чугула хереглелде чүүл ол дээрзин кожуун чагыргазы дыңнаткан.

Малды тургузу азырап турарындан, мал чеминиң курлавыры сыыгаан, муниципалдыг курлавыр фондузунда 16,8 тонна сиген арткан. Республиканың курлавыр фондузундан 15 тонна суланы, 5 тонна оодурбаны сөөртүп эккелген турган, ам 8 тонна сула, 4,5 тонна одурба арткан. Чурттакчы чон 450 килдиң 68 дүрүг сигенин немей садып алган.

Эрзин кожууннуң 6 сумузунда 290 малчын турлаглар бар. Качык, Нарын, Булуң-Бажы, Бай-Даг суурларның 175 малчын коданнарынче орукту тырттып, одар-белчиирни далбыйлаарынга немей 3 муң литр кывар-чаар чүүл херек.
Кожууннуң мал ажылдыгларындан кирген чагыглардан алырга, ам-даа 500 дүрүг база 175 тонна сиген негеттинип турар.

Көдээ ажыл-агый яамызының специалистериниң дыңнатканы-биле алырга, республиканың ажыл-агыйларында 96,91 муң тонна сиген, 5,2 муң тонна мал чиир тараа арткан. Ол ышкаш 350 килдиң 4720 база 250 килдиң 614 дүрүг сигеннери бар. Кожууннарның хуу сайгарлыкчылары 1 кил суланы 14-16 рубль акшага садып саарып турар.

ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызы мал кыштаглаашкынының үезинде онза байдалдарны дүрген хыналдага алыры-биле, дүрген хөделир дежурный бөлүктү тургузуп, “изиг шугум” телефонун ажылдатканын сагындыраал. Дараазында телефон дугаарларынче: ажыл хүннеринде 8.00 шактан 18.00 шакка чедир 8(39422)9-75-36 база 8(39422)9-75-05; анаа хүннерде 18.00 – 9.00 шакка чедир база дыштаныр хүннерде - 8(39422)9-75-50 долгааш, дыңнадыгны киирип болур.