Тывада алдан-маадырларның маадырлыг чоруунга сактыышкын хүнүн доктааткан

Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыгның чарлыы-биле, майның 11-ни 60 маадырларның маадырлыг чоруунга сактыышкын хүнү кылдыр тургускан. Манчы-кыдат эрге-чагыргага база ооң колониалдыг политиказынга удур тываларның маадырлыг чоруунуң дугайында сактыышкынны арттырары-биле ол хүннү тургускан.

 1941 чылдың май 11-де Тыва Арат Республиканың Биче Хуралының Президиум хуралының 19 дугаар протоколу-биле, ооң мурнунда национал-хосталгалыг “алдан-дургуннар тура халыышкыны” шимчээшкинниң албан езузу-биле адын “Алдан-Маадырлар тура халыышкыны” деп эде адаар шиитпир хүлээп алдынган турган. Бо чылын 60 маадырларның хосталгалыг шимчээшкини 140 чыл болуп турар. Юбилейниң кол хемчеглери маадырларның адын эдилээн Алдан-Маалдыр суурга база төөгүден алырга тура халыышкын киржикчилериниң турлаа турган Оргу-Шөл деп черге эрткен.

ТР-ниң Чазааның чанында Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң директору, төөгү эртемнериниң кандидады Вячеслав Март-оол республика Баштыңының шиитпиринге хамаарыштыр бодалын илереткен:

- Владислав Товарищтайович Ховалыгның Алдан-маадырларның маадырлыг чоруунга сактыышкын хүнүн доктаадып, майның 11-де ол хүннү тургусканын төөгүчү эртемденнер ниитилежилгези бүрүнү-биле деткип тур бис. Алдан-Маадырның тура халыышкыны чүгле Тываның эвес, а кожа-хелбээ девискээрлерниң национал-хосталгалыг шимчээшкининге улуг рольду ойнаан. Моолда бистиң чамдык коллегаларывыс, бир дугаарында, Моолдуң өөредилге университединиң профессору, Тыва Республиканың эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы Надмид Сухэбаатар Цин империязының хажыкы булуңунда алдан-маадырларның тура халыышкыны считают, XIX чүс чылдың төнчүзүнде национал-хосталгалыг шимчээшкининге көстү кыпсып, 1911 чылда Синьхай революциязын база 1912 чылда Кобду тулчуушкунун үндүрүп, Цин империязындан амгы Кыдаттың, Моолдуң болгаш Тываның аңгыланырынга дузалаан деп санап турар.

Тываның билдингир эртемдени, төөгү эртемнериниң кандидады, Тыва Республиканың эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы Монгуш Хургул-оолович Маңнай-оол (1933 – 2018) «Тыва феодализм үезинде» деп монографиязында, 1883—1885 чылдарда Хемчик хемни дургаар 60-маадырларның тура халыышкыны «…даштыкы дарлалга база иштики феодалдарга …» удур тыва чоннуң эң улуг шимчээшкиннериниң бирээзи кылдыр сактып бижээн.

Араттар Самбажык, Кожагар-Комбулдай база Дажыма чаңгы тура халыышкынны удурткан. Тура халышканнарның кол өзээ 60 кижиден тургустунганы билдингир, а хостакчы шимчээшкин киржикчилериниң ниити саны 300 кижи чедип турган. Хемчик хемден барыын талада 10-15 км-да Кара-Даг дагга шериг турлаан тургузуп алганнар. Амгы үеде ол республиканың Сүт-Хөл кожуун девискээри болур.