Тываның көдээ суурларында уругларның кадыкшылы быжыг

2022 чылда профилактиктиг эмчи шинчилгезин эрткен уругларныӊ 28,9 хуузун шуут каӊ кадык деп санаан (РФ- те – 28 хуу). Ук медээни уругларныӊ болгаш уруг-дарыглыг өг-бүлелерниӊ дугайында күрүне илеткелинде бижээн. ТР-ниӊ Күш-ажыл болгаш социал политика яамы­зы чыл санында дужаар илеткелин республиканыӊ Чазаанга бо неделяда берген.

Ниити 57 муӊ ажыг школачыларга эмчи шинчилгезин эрттирген. Оларныӊ үштүӊ бир кезии азы 16,5 муӊ уругну эмчилер кадыыныӊ аайы-­биле I бөлүкке хамааржыр деп санаан. Тодаргайлаарга, күш-шыдалыныӊ болгаш угаан-медерелиниӊ өзүлдези анаа, мага-бодунда кемниг тудуу болур хире чүүлдер чок. Эрткен чылдыӊ көргүзүглери-биле деӊнээрге, кадыкшылы менди-чаагай уругларныӊ үлүү 2 хуу өскен.

Көдээ черде уругларныӊ каӊ кадык өзүп доругуп турары магаданчыг болган. Ылаӊгыя Эрзин, Өвүр, Барыын-Хемчик, Улуг-Хем, Кызыл кожууннарга эмчи шинчилгезин эрткен уруг­ларныӊ барык чартык кезии кадыыныӊ аайы-биле 1-ги бөлүкке хамааржыр. 

38 муӊ кижини азы школачыларныӊ 66,5 хуузун кадыыныӊ аайы-биле II бөлүкке хамаарыштырган. (РФ-те — 56,5 хуу). Оларныӊ кандыг-бир хоочу аарыглары чок-даа болза, назы-харынга дүүшпес аар деӊзилиг азы чөдүрүүчел, аарыычал улус болуп турар. Кадыыныӊ аайы-­биле II бөлүкке хамааржыр уругларныӊ үлүү бир чыл дургузунда 8,9 хуу көвүдээн.

Кадыыныӊ аайы-биле III бөлүктүӊ уругларыныӊ саны 1877 кижи болган. Ол дээрге эмчи шинчилгези эрткен уруг­ларныӊ 3,3 хуузу, ында-хаая аарты бээр хоочу аарыглыг уруглар болуп турар.

Эмчи шинчилгезин эрткен шупту уругларныӊ 0,2 хуузу кадыыныӊ аайы-биле дөрткү бөлүкке, 1,1 хуузу бешки бөлүкке хамааржыр. (РФ- те – 0,6 биле 2 хуу).

Уругларныӊ аарыглары­ныӊ талазы-биле кариес – бирги черде. Школачыларныӊ 97,5 хуузунуӊ диштери аарыг болган. Бестер болгаш карак аарыы он дугаар кижи бүрүзүнде бар. Бичии уругларда бестер ыжары — зоб, семис аарыы, арган-дорган кили четпес (гипотрофия) деп аарыглар колдап турар. Организмге йод бүдүмелдиӊ чедишпейн барганындан, чем хайылдырар органнарныӊ шын эвес ажылдап турарындан, уругларныӊ шын эвес чемнениринден болгаш мага-бодун дадыктырып шимченмес, олутпай чоруктан ындыг аарыглар тыптып келир.

Назы-харыныӊ өзүлдезинге дүүшпес, аар деӊзилиг уругларныӊ саныныӊ көвүдеп келгенин эмчилер онза демдеглээн. Белен садып чиптер аъш-чемни, чигирзиг чемнерни, газтыг суксуннарны хөй рекламалап, сыгап турары база аӊаа салдар чедирип турар. Эге класс­тар аразында караа четпес уругларныӊ саны элээн көвүдээн.

Бичии кижилерниӊ хөйү­нүӊ талазы-биле республика чурт иштинде лидер болуп артпышаан дээрзин илеткелде демдеглээн. Ажыл­даар хире хар-назыны четпээн бичии улустуӊ санынга сөөлгү беш чыл дургузунда 1,6 муӊ кижи немешкен. 2022 чылдыӊ эгезинде 113 муӊ кижи турган. Ол дээрге Тываныӊ чурттакчыларыныӊ ниити саныныӊ 34 хуузу болур.