Тывада “Элээр суур” конкурстуң чаа дүрүмүн бадылаан

2023 чылда Тывада “элээр зона” деп боттарының девискээрин чарлаан суурларның саны 25 четкен. Чыл бурунгаар оларның саны он шаа хире турган. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның инициативазы-биле бадылаан “Элээр суур” деп конкурсту база катап эрттирериниң чурумнарын республиканың Чазаанга эрткен неделяда сайгарып чугаалашкан.
Конкурсту удуртур регионалдыг айыыл чок департаментизи республика Баштыңының инициативазын он чеди көдээ суурларның тозу деткээнин дыңнаткан. Ийи муң четпес чурттакчылыг Тере-Хөл кожууннуң шупту 4 сууру чон чыыштарында арагага удур бадылаан. Барыын-Хемчик биле Тес-Хем кожууннарда 3-3, Чөөн-Хемчик, Каа-Хем, Кызыл, Чаа-Хөл база Бии-Хем кожуунарда 2-2 суурлар элээр чорук дээш үнүн берген.
Амдыгаа чедир элээр чорук дээш шимчээшкинге каттышпаан муниципалитеттер барын куратор демдеглээн. Сүт-Хөл, Эрзин база Өвүр кожууннарның суурлары “Элээр суур” конкурска амдыгаа дээр киришпээннер. Ооң чылдагааны чурттакчыларда эвес, а тус чер чагыргаларның кошкак ажылында чадавас деп, департамент санаан.
Конкурска киржириниң чаартынган чуруму шимчээшкинге киржир немелде тура-сорукту бээри чадавас деп, организаторлар бүзүреп турар. Чижээ, конкурс киржикчилеринге демдек салырының барымдааларын 20-ден 15 чедир эвээжеткен. Жюриниң конкурс киржикчизи суурга үнелелди канчаар бээри тодаргай болгаш билдингир апарган. Чижээ, “эзирик” чурум-үрээшкиннери база онза байдалдар болбаан болза, суур хөй санны алыр.
Конкурска тиилээн суурларга шаңнал акшаларын тыпсыры, улуг идигни бээри чугаажок. Бирден беш муң чедир чурттакчылыг суурлар конкурстуң бирги бөлүүнче кирер. Оларга бирги чер дээш 1 млн рубль, ийиги база үшкү черлер дээш 400 база 200 муң рубль акшаларны шаңналга тыпсыр.
200-ден 1000 чедир чурттакчылыг ортумак суурларга база шак-ла ол-ла хире хемчээлдиг акша шаңналдары көрдүнген.Ол бөлүкте эң хөй суурлар бар болгаш (148 суурдан 70) чижилге улуг, ынчангаш шаңнал фондузун “улуг” суурларга деңнештирген деп, организаторлар тайылбырлаан.
200 кижи четпес чурттакчылыг биче суурларга шаңнал хемчээлин өскерткен. Ында 20 хире суурлар кирип турарындан, шаңнал фондузун 900 муң рубль турганындан чартык миллион чедир кызырган. Ону чүгле тиилекчи суур алыр.
Тиилээн муниципалитеттерниң бюджединче акша шаңналдарын чылда бадылаан чарыгдалдар кырынга немей, бюджеттер аразының трансферти кылдыр шилчидер. Тус чер чагыргалары конкурстуң негелдези езугаар ол шаңнал акшазын хөй-ниити девискээрлериниң чаагайжыдылгазынче ажыглап болур.
Чурттакчы чоннуң арагалаашкынынга база эзирик байдалда кем-херек үүлгедиишкиннериниң өскенинге удур конкурсту эрттирип турарын сагындыраал. Арага садарын эвээжедип, эзирик байдалда корум-чурум үрээшкиннериниң санын кызырып, чажыт арга садып турар черлерни илередип тывары – мөөрейниң сорулгазы.
Чартык чылдың түңнелдеринден көөрге, республикада эзирик байдалда кем-херек үүлгедиишкининиң үлүү 19,8 хууга кызырылган, азы 885-тен 710 чедир баткан.