Тыва дылды деткиириниң болгаш сайзырадырының стратегиязын бадылаан

Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг республикада күрүне дылдарының бирээзи – тыва дылды сайзырадырын бадылаан чарлыкка атты салган. Бөгүн «Алдын-Булак» этнокультурлуг комплекске эрткен өөредилге ажылдакчыларының чылдың август хуралының пленарлыг кезээнде, регионнуң удуртукчузу тыва дылды хөгжүдер күрүне деткимчезиниң үзун хуусаалыг планнарын кылыр ажылдың кол принциптери болгаш угланыышкыннары кирген документини хүлээп алганының дугайында дыңнаткан.
- Төрээн дылывыс – бистиң төөгүвүс, сагыш-сеткиливис болгаш күчү-күжүвүс, өгбелеривистиң, адаларывыстың болгаш иелеривистиң дылы. Бодунуң бот-онзагайын, культуразын болгаш дылын камгалап арттырып алган чон күштүг болур болгаш бурунгаар шимчеп шыдаар. Ам мурнувуста бодувустуң дылывысты кадагалап арттырар база сайзырадыр дээш ажылдаар, Стратегияны амыдыралга боттандырар нарын ажылдар бар. Бистиң национал чоргааралывыстың болгаш бот-медереливистиң кол өзээ ол – деп, Владислав Ховалыг Стратегияга атты салганын дыңнадып тура демдеглээн.
Регионнуң Баштыңы Владислав Ховалыг 2022 чылдың декабрьда Тываның Дээди Хуралынга (парламентиге) бодунуң Айыткалын берип тура, республикада дыл политиказынга сонуургалдыг шупту субъектилерниң күжениишкиннерин мөөңнээр болгаш ажыл-чорудулгазын идепкейжидер документини ажылдап кылыры чугула апарган деп демдеглээн. Республикада дыл политиказын боттандырар болгаш национал дылды кадагалап арттырар айтырыглар талазы-биле күрүне комиссиязы ол ынчан тургустунган. Күрүне комиссиязының составынче социал яамылар болгаш ведомстволарның удуртукчулары, эртем албан черлериниң болгаш хөй-ниити организацияларының ажылдакчылары кирип, стратегтиг документини ажылдап кылган.
Документини тыва дылдың ниитилелге ажыглалын калбартыр, ооң эрге-байдалын бедидер, дылдың нормаларын болгаш сөс кулавыр фондузун кадагалап база хөгжүдер, ол ышкаш тыва-орус болгаш орус-тыва ийи дылдың дең эргелиин хевирлеп база хөгжүдер сорулгалыг тургускан. Тываның гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер институдунуң, Национал школаны хөгжүдер институттуң эртем ажылдакчылары, хөй-ниити каттыжыышкыннарының кежигүннери болгаш эртем бөлүктериниң өске-даа төлээлери кирген Стратегияның авторлары ам чаа хүлээп алган Стратегияның 2033 чылга чедир хемчеглер планын бир айның дургузунда ажылдап кылыр.
Узун хуусаалыг планның кол айтырыы – тыва дылды бүрүн ажыглаарынга байдалдарны тургузарынче угланган хемчеглерни ажылдап, уруглар амыдыралда төрээн тыва дылынга чугаалажырын катап чедип ап, дылды бурунгаар хөгжүдери – ооң түңнели болур.
Бо чылдың январьда, Тываның гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер институдунуң Эртемденнер чөвүлелинге Стратегия төлевилелиниң бирги сайгарылгазы болуп эрткен. Дараазында Тыва Республиканың Чазааның чанында Терминология комиссиязының хуралынга, Тыва Республиканың башкылар ниитилежилгезиниң шуулганының дискуссия шөлчүгежинге, республиканың Дээди Хуралының (парламентиниң) Өөредилге, культура, аныяктар политиказы болгаш спорт талазы-биле комитеттиң ажылчын хуралында төлевилелди чугаалажып сайгарган.
Дыл, литература, этнография, педагогика адырында улуг арга-дуржулгалыг эксперттерни Стратегияның төлевилелинге үнелел бээр кылдыр хаара туткан. Россияның Эртемнер академиязының дыл билиглериниң талазы-биле институттуң башкарыкчы эртем ажылдакчызы, филология эртемнериниң доктору Айса Биткеева (Москва) , РЭА гуманитарлыг шинчилелдер болгаш соңгу чүктүң эвээш санныг чоннарының айтырыгларын шинчилээр Соңгу чүк салбырының башкарыкчы эртем ажылдакчызы, филология эртемнериниң доктору Нина Иванова (Якутск), РЭА дыл билиглериниң талазы-биле институттуң Россияның дылдарын кадагалап арттырар, катап сайзырадыр болгаш документациялаар талазы-биле эртем төвүнүң филология эртемнериниң кандидады Аржаана Сюрюн (Москва) болгаш өскелер-даа документ-биле таныжып, боттарының бодалдарын илередип, санал-оналдарын берген.
Марттың 30-де, Күрүне комиссиязының бирги хуралында, Стратегияны бирги номчулгазында хүлээп алган, ындыг болзажок документиниң төөгүлүг улуг ужур-уткалыын көргеш, төлевилелди бадылаарын соңгаарладып, чедир ажылдаар деп шиитпирлээн. Ооң-биле чергелештир Стратегияның ажык сайгарылгазын организастаан. Тываның гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер институдунуң ажылдакчылары соцчеткилер таварыштыр бистиң республиканың чурттакчыларындан саналдарны болгаш эдилгелерни чыгган. Майның 25-те Тываның гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер институдунга Стратегияның сайгарылгазын дыл активчилериниң, хөй-ниити ажылдакчыларының болгаш блогерлерниң киржилгези-биле чоруткан. 40 ажыг кижи боттарының санал-оналдарын киирген.