Тывада шимчевес өнчү-хөреӊгиниӊ Чаӊгыс аай даӊзызын чурумчудуп турар

Тывада Күрүнениӊ чаӊгыс аай шимчевес өнчү-хөреӊги даӊзызынче (ЕГРН) кирбейн барган хуу бажыӊнарны, квартираларны болгаш чер участоктарын тывар ажылды уламчылап турар. Ук ажылды кожуунарныӊ эрге-чагырга органнарыныӊ ажылдакчылары, республиканыӊ Чер болгаш өнчү-хөреӊги хамаарылгаларыныӊ яамызыныӊ, Тыва Республикада Росреестр эргелелиниӊ специалистери кады кылып турар.

«Шимчевес өнчү-хөреӊ­гини болгаш ооӊ-биле холбаалыг ажыл-херек кылыр эрге-ажыктарын күрүнеге бүрүткедириниӊ дугайында» Федералдыг хоойлу 1998 чылдыӊ январь 31-де күш кирген. Ол үеге чедир шимчевес өнчү-хөреӊги объекти­зин эдилеп турган-даа болза, ооӊ ээзи бодунуӊ хоойлу ёзугаар эрге-ажыын күрүнеге бүрүткетпээн таварылгалар бар. Ол дээрге чер учас­токтары азы үндезин тудуглар – бажың, оран-сава, чедир кылдынмаан тудуг объек­тилери.

Регионалдыг Росреестр эргелелиниӊ медээлери-биле алырга, республиканыӊ девис­кээринде шак ындыг 44 муӊ объект бар, тодаргайлаарга, 18 муӊ чер участоктары, 20 ажыг муӊ үндезин тудуглар, 5, 6 муӊ оран-сава болгаш 26 хире чедир кылдынмаан тудуглар.

Ол үеде Тывага өнчү-хөреӊги ээлериниӊ хуу эрге-ажыктарын бүрүткээр чаӊгыс аай система тур­баан-даа болза, он-он чылдар бурунгаар ажыглалга кирген объектилерниӊ ээлериниӊ дугайында медээлер аӊгы-аӊгы баазаларда кирген болуп турар. Ук объектилерниӊ хуу ээлериниӊ эрге-ажыктары хоойлу ёзугаар ам-даа күштүг. Ынчангаш ооӊ ээлери өнчү-хөреӊгизин (садып, белекке берип, салгалдарынга дамчыдып) ажыглап шыдаар болзун дээш, оларны ЕГРН – Күрүнениӊ чаӊгыс аай шимчевес өнчү-хөреӊги даӊзызынче албан киир бижидер ужурлуг. Чүге дизе ЕГРН даӊзызынга эрге-ажыктарын бүрүткедири дээрге амгы үеде хуу ээзиниӊ бүзүрелдиг камгалалы ол болуп турар. Чижээ, кожуун, суму чагыргазында кандыг-бир чер участогунуӊ дугайында медээлер чок болза, ону өске кижиге дамчыдып болбас деп негелде тургускаш, улустуӊ бажыӊын, чериниӊ участогун төөредикчилерден камгалап турар. Бажыӊ-балгады бойдустуӊ айыыл-халавындан үрелген болза, материалдыг когаралдыӊ орнун төледип алырынга ол база чугула херек.

Бажыӊныӊ азы чер участогунуӊ ээзиниӊ дугайында медээлер ЕГРН документиде чок болур болза, ону кадастр учедундан ап кааптар. Шимчевес объектиниӊ эрге-байдалын база катап кылдыртырынга үе-шак болгаш акша чарыгдал үндүрер апаар дээрзин Тывада Росреестр эргелели тайылбырлаан.

Кожуун девискээринде шак ындыг объектилерниӊ ээлерин тыпкаш, ЕГРН документиге киир бижидип, бүрүткедиптерге, ол кожуун үндүрүг төлээр талазы-биле чиигелде алыр.

Бүрүткеттинмээн шимчевес обхъектилерниӊ хөй кезии – Кызыл хоорайда, Кызыл, Бии-Хем, Улуг-Хем, Чөөн-Хемчик, Танды кожууннарда, а эӊ-не эвээжи – Тере-Хөл, Чаа-Хөл биле Мөӊгүн-Тайга кожууннарда.
Тус чер бот-башкарыл­газыныӊ болгаш Росресстр эргелелиниӊ специалистери демниг ажылдааш, 2023 чылдыӊ бирги чартыында 4076 объектини бүрүткээн. Барын-Хемчик, Каа-Хем, Чаа-Хөл, Бай-Тайга, Бии-Хем, Тес-Хем, Чөөн-Хемчик кожууннарда, Ак-Довурак биле Чадаана хоорайларда ол ажылды эки организастаан, а Кызыл, Тере-Хөл, Таӊды, Улуг-Хем ко­жууннар салдынган сорулгалыг ажылды күүседип шыдавайн турар дээрзин Республиканыӊ Чер болгаш өнчү-хөреӊги хамаарылгаларыныӊ яамызы демдеглээн.

Республиканыӊ чурттакчылары, хуу өнчү-хөреӊгиниӊ ээлери боттары ЕГРН докумен­тини шалыпкын кылдырып болур. Бажыӊыныӊ азы чер участогунуӊ чогуур документизин чурттап турары кожуунунуӊ эрге- чагыргазынга, а Кызылдыӊ чурттакчылары МФЦ-ге боттары чедирип бээр болза, олар күрүне каайлызын төлевес.

Бир эвес чер участогунуӊ кандыг-даа документизи чок болза, Тыва Республиканыӊ Чер болгаш өнчү-хөреӊги хамаарылгаларыныӊ яамызынче баар. Хуу бажыӊыныӊ, квартиразыныӊ болгаш үндезин тудуг объектизиниӊ документизи чок болза, Кызыл хоорай чагыргазыныӊ экономика, өнчү-хөреӊги хамаарылгаларыныӊ, саӊ-хөө хыналдазыныӊ департаментизинге баар.