Тываның Чазаа Хамааты инициативаларны деткиир чөвүлелдиң калбак хуралын эрттирер

Кызылга болган болуушкун – хоорайның төвүнге танывазы кижиниң холундан аныяк уругнуң мөчээниниң соонда, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг хөй-ниитиниң төлээлери-биле Үндезин культура төвүнге ужурашкан. Аңаа чогаадыкчы интеллигенцияның, өөредилге, кадык камгалал, культура адырларының, корум-чурум камгалаар структураларның ажылдакчылары, хөй-ниити организацияларының, муниципалдыг болгаш республика деңнелдиг депутаттарның, блогерлер, хоочуннар төлээлери киришкен.

ИХЯ-ның сан-чурагайындан алырга, 2023 чылдың эгезинде Тывага кем-херек үүлгедииниң ниити деңнели 15 хуу, хөй-ниити черлеринге болган кем-херектер 30 хуу, өг-бүлеге кем-херектер 15 хуу кызырылган. Ооң-биле чергелештир, ажыттынган корум-чурум үрээшкиннери 65 хуу болган. Ындыг болзажок, хөй-ниитиниң килеңин болдурган кем-херектер корум-чурум камгалакчыларының күжениишкиннерин базып кааптар. Тываның Баштыңы хөй чылдарның чидиг айтырыгларын шиитпирлээрде, ажылдың арга-хевирлерин солууру чугула апарганын демдеглээн.

"Ниитилелдиң амыдыралын өскертир дээн кыйгырыглар улам чидип, дүвүрелди оттуруп турар апарган. Амыдыралдың оруунче чаа-ла кирген аныяк кыстың Кызылга чок болганы, улуг дүвүрээзинни болдурган. Бөгүн качыгдап кааш, эртен ону уттуптуп болбас. Чүү деп чугаалаар чүвел, мында кижи бүрүзүнге “ажылдар хемчээли” бар. Шуптузунга, бодунуң участогунга харыысалгалыг ажылдаар ужурлуг кижилерге. Чаңгыс чер чурттугларынга ону дыңнадып чедирер ужурлуг шупту кижилерге" – деп, Владислав Ховалыг регионнуң чурттакчы чону-биле ажылче хөй-ниитини хаара тудар дээн шиитпирин тайылбырлаан.

Боттарның инициативаларын идип, бодал-сагыжынн чугаалаксаан кижилер хөй болган. Чижээ, Кызылдың Төлээлекчилер хуралының депутады Эрес Сат арага садып турар садыг точкаларының санын эвээжедир дизе, эзиртир суксуннар садарынга лизенция алыр негелделерни шыңгыырадырын саналдаан. Росхереглелхайгааралының регионда удуртукчузу Людмила Салчак арага садар хоойлужудулганы үрээн садыг точкалары-биле демиселде шыңгыы өскертилгелер киргенин, амгы үеде ындыг объектилерни хаарының дугайында үнген болгаш белеткеп турар суд шиитпирлерин дыңнаткан.

Кызылдың Төлээлекчилер хуралының даргазының оралакчызы Аяс Лопсан Кызылдың төп кезээнге "турисчи солун объект" эрге-байдалды бээр дугайында саналды киирген. Туризм дугайында хоойлу езугаар ындыг девискээрлерге тодаргай негелделер бар, полицияны хаара тутпушаан таңныылдаашкынны күштелдирер, садыг объектилеринге база өртек политиказынга бедик негелделер барын депутат тайылбырлаан. Турисчи объект девискээринге, чижээ, "корум-чурум үрээшкиннериниң төвү" база "эзириктер чыглыр чер апарган" деп дыка хөй хоорайжыларның ажык-чарлыг адап турар чери - Кызылдың төп базаары ышкаш черлер аңаа турбас. Ооң-биле кады хоорай бюджединче турисчи солун объект девискээриниң төөгүлүг бажыңнарын чаартырынга чарыгдалдарны киирер апаарын чугаалаан.

Кызылдың баштыңы Ирина Казанцева, Хөй-ниити палатазының даргазы Юрий Сенников, Тываның Улустуң хөөмейжизи Игорь Кошкендей биле Андрей Алдын-оол, Адалар чөвүлелиниң даргазы Хонук-оол Монгуш, Хоочуннар чөвүлелиниң даргазы Саган-оол Долгар, Тываның күрүне университединиң ректору Ольга Хомушку, Улусчу фронтунуң Тывада күүсекчи комитединиң удуртукчузу Саима Далчин, блогер база хөгжүмчү Буян Сеткил, Тываның бизнес-омбудсмени Ренат Ооржак, ат-сураглыг эмчи база депутат Росси Кужугет, Тываның Камбы-Ламазы Гелек Нацык-Доржу, Тываның Профэвилелдер федерациязының даргазы Галина Сюрюн, кожуун чагырга даргалары болгаш өскелер-даа боттарының санал-оанлдарын ужуражылга үезинде чугаалаан. Кызылга полиция патрульдаашкынын күштелдирерин, эки турачы улусчу дружиналар санын база дружинниктерге материалдыг деткимчени улгаттырарын, спирт садып турар "адрестер"-биле демисел, ада-иелерниң харыысалгазы, өөредилге черлеринге чырыдыышкын лекциялары, ниитилелдиң социал аарыгларын эмнээринге шажынның ролю дээш, өске-даа айтырыглар көдүрүлген.

“Ам база чугаалашкаш, катап база тарай кылаштажы бээр деп, бодап турар улус бар чадавас. Чок. Ындыг эвес бис деп, шынзыдар ужурлуг бис – деп, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг ужуражылганы түңнээн. – Баштайгы санал-оналдар болгаш төлевилелдер дээш, четтирдим. Аныяктар, ТШО киржикчилери, ажылчоктар, олуруп чораан кижилер дээш, аргалыг болза хөй улусту хаара тудар херек. Социал байдалы хамаанчокка. Чүге дизе дыка хөй улус амыдыралын экижидер күзелдиг. Ынчангаш шупту каттыжып, демниг болуп, бот-боттарывысты деткиир ужурлуг бис”.

Бо чоокку үеде болур Хамааты инициативалар деткиир чөвүлелдиң хуралынга, Тывада бөгүн аарышкылыг дыка хөй чидиг айтырыгларны сайгарып чугаалажыр. Оларның бирээзи – чурттакчы чоннуң арагалаашкыны, оон үнер өске-даа айтырыглар бар – чажыт арга садыглаашкыны, кижиге, ол ышкаш чаштарга удур хөй санныг кемниг херектер, орук озал-ондактары. Чөвүлелдиң хуралынга хөй-ниитижилерниң санал-оналдарын сайгарып, дээштиг эгелээшкиннерни республика деңнелинде амыдыралга боттандырар.