Суг үеринден когараан Тываның чурттакчыларынга чогуур дузаны көргүзер

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның даргалаашкыны-биле чазакка онза байдалдар комиссиязының хуралы болуп эрткен. Республикада суг үериболгаш өрттер талазы-биле байдалды чугаалажып көрген.

Республиканың кожууннарында суг үериниң талазы-биле регионнуң Хамааты камгалал база онза байдалдар албанының удуртукчузу Евгений Овсянниковтуң дыңнадыыбиле хурал эгелээн. Сүт-Хөл кожууннуң Ишкин суурга суггур чаъс чаап, даглыг черлерден эрээн хар суу агып батканындан, чанында девискээри-биле 75 чуртталга бажыңнарын суг алганынче онза кичээнгей угланган. Сүт-Хөл кожууннуң чурттакчыларының болгаш ажыл-агыйларының тарылга шөлдери когараан.

Июньнуң 11-де 18 шак үезинде суг чавызап баткан, сугга алыскан өрегелер чок, чуртталга бажыңнарының подвалдарын хынап турар. Суггур чаъс чагганындан даглардан суг бадары – дарый шиитпир херек чылдың болур болуушкуннарның бирээзи. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Сүт-Хөл кожуунда когараан чурттакчыларга бүгү-ле чогуур дузаны көргүзерин дааскаш, материалдыг компенсация дээш билдириишкин киирериниң чурумунга хамаарыштыр тайылбыр ажылы чорударын, ам ындыг байдалдарны болдурбазының хемчеглерин ап турарын дыңнаткан:

«Тус черниң чурттакчыларынга компенсация алырының чурумун тайылбырлаан. Вице-премьерниң хүлээлгезин күүседип турар Алик Монгуш ол-ла черден штабтың ажылын удуртуп, моон соңгаар Ишкин суурну камгалаар суг чаяар оңгарны дөзевилеп белеткээр даалганы алганын дыңнадыйн. Тарылга шөлдери база когараан. Сүт-Хөл, Улуг-Хем база Чөөн-Хемчиктиң девискээринде тускай комиссия ажылдап эгелээн. Катап база тарыттынар арга бар. Көдээ ажыл-агый яамызы кыска үе иштинде ону өөренип көргеш, боттарның вариантыларын саналдап киирер» – деп, Владислав Ховалыг ОБК соонда бодунуң блогунда дыңнаткан.

Суг үеринге алыскан черлерге санитарлыг арыглаашкынны албан чорудар херек. Роспотребнадзорнуң ажылдакчылары чер-черлерде ажылдап, сугну шинчилеп турар. Албанның удуртукчузу Людмила Салчак ижер сугнуң шынары баксыраанындан ижинниң халдавырлыг аарыгларындан аарывас дизе, чүгле савалаан азы хайындырган сугну ажыглаарын чурттакчы чонга сүмелээн. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг үерге таварышкан кожууннарның чурттакчыларын арыг ижер суг-биле хандырар далганы берген. Төп кожуун эмнелгелеринде ижинниң халдавырлыг аарыгларын болдурбазы-биле чогуур эмнерниң курлавырын четчелээн.

Тываның барыын кожууннарынга чагган суггур чаъс чырыкты түр өжүрген. Сүт-Хөл, Чаа-Хөл, Бай-Тайга, Барыын-Хемчикң, Чөөн-Хемчик, Таңды база Эрзин кожууннарның чурттакчылыг черлеринге чырык өшкен. Республиканың Одалга-энергетика яамызы байдалды контрольда ап, чырыкты катап бээр ажылдарны чорудуп турар.

Республиканың автооруктарында көвүрүглер чоогу дажаан сугдан үрелген. Хандагайты – Мугур-Аксы оруунда үрелген үш участокта катап септелге ажылдары доозулгалак. Хандагайты – Ак-Чыраа аразында орук кезээнде ажылды дооскан, ындыг болзажок Торгалыг хемниң суу көдүрлүп турары-биле, ында дежурныйлаашкынны арттырган. Чадаана – Ийме база Чадаана – Бажың-Алаак, Суг-Аксы – Ишкин аразында орукта ояр черлерни кылган. Алаш хемни дургаар элээн каш черлерде база Кара-Хөл суур чоогунда суг үнүп болур черлер бар. Орук-транспорт яамызының база орук албанының специалистери ол болгаш өске-даа объектилерде ажылдап турар.

«Тывада 9 орук участогу онза кичээнгейде. Мооң мурнунда чамдык черлерни суг алганындан эртери берге турган болза, ам ында кызыгаарлаашкыннар чок. Тус черниң орук тудуг-септелге участоктарының база «Туваавтодор» специалистери ажылдап турар. Камгалал чалдарны эде чаартып азы бүрүнү-биле септээш, ону быжыглаары чугула апарганын шинчилел көргүскен. Орук-транспорт яамызы херек документилерни чыып белеткээр ужурлуг» – деп, Владислав Ховалыг чугаалаан.

Бай-Тайга кожуунда чаъстар ам-даа чаап турарындан, Хемчиктиң суу көдүрлүп, Тээли – Кызыл-Даг авторуунда төккен камгалал сай-довуракты чире шаап болур айыыл барын онза байдалдар комиссиязының хуралында дыңнаткан. Владислав Ховалыгның даалгазы-биле, сай-довуракты ам-даа төгер кылдыр аар техниканы ынаар чоруткан. Шуй хемде быжыглал ажылдары кылдынган: 40 метр узун камгалал черни быжыглаарынга 500 тонна элезинни төккен.

Тываның метеостанциязының гидрология килдизиниң начальниги Татьяна Губинаның баш бурунгаар медээзин база дыңнаан. Хемнерниң суу оожум чавызап эгелээн болза, Каа-Хем бажында суг көдүрүп турар. Июньнуң 13 дүнезинде чөөн кожууннарга оожум чаъстаар. Чер-черлерге чаңныктап, соңгу-барыын хаттың күжү секундада 12-17 метр чедип, соор чадавас.

Тываның Баштыңы тыва синоптиктерниң медээзи ужур эдергенин демдеглеп, республиканың кожууннарынга агаар-бойдус кандыг болурун, ооң уржуктарының дугайында тодаргай медээлерни бээрин дааскан.

Тываның Арга-арыг яамызы арга-арыг өрттериниң талазы-биле медээни комиссия хуралында дыңнаткан. Июнь 12-ниң эртенги үезинде 15 арга-арыг болгаш хову өрттери демдеглеттинген. Ооң бирээзи – Убсу-Нур ыйгылаажы заповедниктиң девискээринде. Заповедникте 386 ганы шыва алган өрт өжүртүнген. Беш кожуунда – Кызыл, Бии-Хем, Тес-Хем, Тожу база Каа-Хем девискээринде өрттер хып турар. Чөөн-Хемчик, Сүт-Хөл база Тожу кожууннарда 39 гектар черде дөрт өрттү өжүрген. Тожу база Каа-Хем кожууннарда 81 га черде ийи өрттү чок кылган. Ол ышкаш дөрт черде өрттерни төндүр өжүрери планнаттынган. Чагган чаъстар өрттерни өжүреринге идиглиг болганын демдеглээн.