Тыва суг үерлээшкининиң ийиги чадазынга белеткенип турар

Республика девискээринде харның эрээни-биле суг үериниң бирги чадазы эрткен дээрзин регионнуң арга-арыг болгаш бойдус ажыглалының яамызы дыңнаткан. Ам тайгалар бажында харның база бичии хемнерниң эриири-биле суг үериниң ийиги чадазы эгелээр.
Тус чер чурттакчыларының база арга-арыг специалистериниң медеглээни болза, Тожуда, Каа-Хемде, Кунгуртугда улуг хар чытпышаан. Каа-Хем база Бии-Хемниң, Хемчик хемниң суу июнь ортанга чедир көдүрлүр. Ол хемнерниң эриинде 11 чурттакчылыг черлер: Кызылдың чамдык микрорайоннары, Каа-Хем, Оттук-Даш, Сарыг-Сеп, Дерзиг-Аксы, Элегес, Сыстыг-Хем, Кара-Хөл, Суг-Аксы, Алдан-Маадыр база Кара-Чыраа суурлар сугга алзып болур.
Үер суундан чурттакчы чоннуң өнчү-хөреңгизинге когаралды болдурбазы-биле, суг үерлээшкининиң үезинде көдүрлү бээр хемнер эриинде камгалал чалдарны септээр, суг оруун аштап, ханыладыр казып, дорттадыр ажылдар чоруп турар.
ТР-ниң арга-арыг болгаш бойдус ажыглал сайыдының бирги оралакчызы Григорий Ондарның дыңнатканы болза, чыл бурунгаар Туран хемниң унунда ийи ажыг километрни аштаар дээш эгелээн ажылдар ам база уламчылаар. Кызылдың барыын талазында дачалар ниитилелинде чурттап турар 10 муң ажыг чурттакчыны, ол ышкаш школа болгаш уруглар садын камгалаан Улуг-Хемниң эриин быжыглаар чал тудар ажыл июнь төнчүзүнде бүрүнү-биле доостур. Оон аңгыда Чадаана хемниң чалынга септелге ажылдары уламчылаар.
Ам республика бо чоокку чылдарда Баян-Кол хемниң, Кызылдың аң фермазының районунда Улуг-Хемниң эриинге, Элегес-Аксы суур чанында камгалал чалдарны тудуп, септээринге, Ээрбек хемниң суун өйлээр ГТС-ге капитал септелге кылырынга федералдыг деткимчени алыр дээш ажылды чорудуп турар. Ол ышкаш Шуй суурда Барлык хемниң камгалал чалынга капитал септелге база Алдан-Маадыр суурда Хемчик хемниң камгалал чалын тударынга ПСД тургузуп, күрүне экспертизазын эрттирер ажылды кылып турар.
Арга-арыг яамызы тайгада хар эрип батканындан суг үериниң ийиги чадазының чымыштыг үезинге белеткенири-биле, суг айыыл халавындан чурттакчылыг черлерни камгалаар комплекстиг чугула хемчеглерни чорударын муниципалдыг тургузугларга сүмелээн. Чогуур санныг орук-тудуг техниказын хаара тудуп, муниципалдыг тургузуг девискээринде гидротехниктиг тудугларның агар септелгезин организастап, кывар-чаар чүүлдүң курлавырын тургузуп, тус черниң бюджединге саң-хөө курлавырын аңгылаар. Ол ышкаш айыыл чок чорукту хандырары-биле суглар уннарын, гидротехниктиг тудуглары доктаамал хыналдага алырын сүмелээн.