Кезээде чону-биле

Делегейниң хөгжүм хүнүнге
Октябрь 1-ниң хүнүн ЮНЕСКО-нуң шиитпири-биле бүгү делегейниң хөгжүм хүнү кылдыр 1975 чылда чарлаан.Бо делегей организациязынга мындыг саналды киирген улустарның аразында улуг совет композитор Дмитрий Шостакович база бар турган. Ооң-на чылдагааны турган боор, 1996 чылда азы Шостаковичиниң 90 харлаан оюнда бо байырлалды Россияга албан-езузу-биле байырлап эгелээн. Бүгү делегейде байырлалды, янзы-бүрү хөгжүм-биле холбашкан культурлуг хемчеглер эрттирип, демдеглеп турар. Бистиң республикада ындыг кончуг калбаа-биле эвес-даа бол, уран чүүл школаларында, училищелерде ону демдеглеп турар. Моон соңгаар ону калбаа-биле байырлаарын чедип алыры чугула, чүге дизе ыры-хөгжүм чоннуң сагыш-сеткилин сергедир, хей-аъдын бедидер болгай.Байырлал таварыштыр хөгжүм-биле профессионал деңнелде ажылдап турар театр, филармонияның артистеринге, чер-черлерде хөгжүм башкыларынга болгаш композиторларывыска чогаадыкчы чедиишкиннерни күзевишаан, олар байырлалын канчаар уткуп турарын сонуургап көрээлиңер.

Бистиң композиторларывыс чүгле октябрь 1-де эвес, а чылдың кайы-даа үезинде хөгжүмүн, аялгазын салбас улус. Бо чылын Кертик-оол Данзын, Мерген-оол Нурсат, Томас Монгуш база херээжен композитор Наталья Лопсаң болгаш өскелерниң-даа чаа-чаа чогаалдары янзы-бүрү конкурс, концерттерге чаңгыланып, эки үнелелди алганын билир бис. Черле ынчаш янзы-бүрү культурлуг хемчеглерни бистиң композиторларывыстың бир янзы кылдыр каастай бээрин чон билир. Чогаадыкчы эвилелдерниң төлээлери-даа ол дугайында бо-ла онзалап демдеглегилээрин эскерип болур. Чоннуң үнелели, хүндүткели хөгжүмчүлерни чалгынналдырып турары чугаажок. Оларның чогаадыкчы ажыл-херектерин солунувус доктаамал чырыдып турар.

Композиторларның хөй-ниити организациязы бо чылын элээн каш солун хемчеглерге киржип, организасташканнар. Ооң иштинде Тожуга, Сүт-Хөлге болгулаан конкурстарны, композиторлар Мерген-оол Нурсаттың Суг-Бажынга, Болат-оол Аңгырактың Кызыл-Арыгга, Кертик-оол Данзынның Хайыраканга, Алена Йомужаптың Бүрен-Аксынга болгулаан чогаадыкчы кежээлерин, Улустуң чогаалчызы Сергей Пюрбюнуң 100 харлаанынга тураскааткан хемчеглерни демдеглеп болур. Хөй-ниити палатазының даргазы Хонук-оол Монгуш-биле эр кижиниң төлептиг мөзү-шынарынга болгаш тыва чоннуң чаагай езу-чаңчылдарынга хамаарыштыр чон-биле ажык чугааны чорудуп турары – езулуг-ла херек, амыдыралчы чүүл-дүр.

Эп-найыралдыг, бир демниг болгаш, бистиң хөгжүм чогаалчылары бот-боттарын деткижип, оюн-баштак ыры-шүлүктерни бо-ла бодарадып үндүрүп кээр улус. Сөөлгү үеде аныяк композитор Томас Монгуш ол оюн-баштак шүлүктерге аялга чогаадып турар апарган. Оларның баштак хөөннерин бадыткаары-биле аңгы-аңгы чогаадыкчы хемчеглер үезинде бижиттинген, аңаа күүсеттингилээн (А.Хоюгбанныы) ийи ырының сөзүн сонуургаңар.

АҢГЫРАККА ДУЖААЛЫҢАР

Кызыл-Арыг суурунда
Кылаң кара ашак-ла бар.
Асфальт деп шолалаарга,
Амыраары аажок кижи.
Аян ырлар аялгалаар
Аңгыракка дужаалыңар.
Таңды сынның баарында
Таваар чурттаан Аңгыракты.
Аңын, балыын хөме шапкаш,
Аалга эккээр Аңгыракты.
Хөй-ле чонга, ажы-төлге
Хөгжүм сөңнээр Аңгыракты.
Хоюн өзээш, хойтпаан тиккеш,
Композитор өөрүн чалап,
Хоор чонга бараан болган
Хоочунувус байырлап тур.
Аян ырның чаяакчызы
Аңгыракка дужаалыңар!

КЕРТИК-ООЛДУ АЛГААЛЫҢАР

Ындынналдыр бадыргылаар
Ыраажывыс Кара-кыстың
«Сөглеттинмээн ынакшылын»,
Чөгел төткен бодалдарын
Арат чонга алдаржыдып,
Аялгалаан Кертик-оолду.
Аянчок-ла шүлүктерни
Александр Даржай бижиир.
Кедергей-даа ыры кылдыр
Кертик-оолу хуулдуруптар.
Шүлүк-сөстүң чуртталгазын
Чүглендирген Кертик-оолду.
Чалыы назын, хөгжүм-ырдан
Чарылбастаан Кертик-оолду.
Саяннарның , Мартый-оолдуң
Үдекчизи Кертик-оолду.
Келген чонун хей-аът киирген
Кертик-оолду алгаалыңар.
Чүректерни чүглендирер сергек, чараш, оюн-баштак ырлар көвүдеп-ле турар болзун. Делегейниң хөгжүм хүнү-биле, өңнүктер!



Светлана Дачын-Хөө.
Авторнуң тырттырган чуруу.