Тывада ирбис халдаашкынындан когараан малчынга чидиригни мал-биле эгидерин Россияда бир дугаар чоруткан

Эрткен неделяда, Тывага ирбис халдаашкынындан когараан ажыл-агыйның чидириинге дең компенсацияны эгиткен. "Тыва" бойдус парыгының директору Эдуард Донгак ындыг практиканы чүгле Тывада эвес, а бүдүн Россияда бир дугаар ажыглаанын демдеглээн.

Апрельдиң 13-те, Бай-Тайга кожуунда малчын турлагның мал кажаазынче ирбис киргеш, 47 баш хойну тудуп каапканын сагындыраал. Тээли суур чагыргазының, тус черниң мал ажыл-агый, ветеринария албанының төлээлери, "Тыва" бойдус парыгының инспекторлары база Тыва Республиканың күрүнениң аңныыр инспекторлары кирген тускай тургускан комиссия Кызыл дептерде араатан аңның малчынга чедирген когаралын бадыткап, ол болуушкунну аңгы демдеглээн.
Когараан малчын ышкынган малынга компенсация кылдыр ол-ла хире баш санныг хойну алыр. Эрткен чылдан эгелеп регион девискээринде хар ирбижиниң халдаашкынындан каражалаан талага когаралды эгидер тускай программа ажылдап турарын Эдуард Донгак тайылбырлаан. "Тыва" бойдус парыгы күрүнениң бюджет албан чери ону боттандырып, малчыннар биле хар ирбижиниң аразында болган болуушкуннарга хамаарыштыр чөрүлдээни чавырылдырарынче ону угландырып, ажыглаар.
Ирбистиң санын камгалап арттырары – ындыг компенсацияның кол сорулгазы ол деп, Донгак демдеглээн. «Кажан ирбис кажааже кире бээрге, мал дывыржып, дезип маңнажып-ла эгелээр. Ынчан ирбис малды ала-чайгаар тудуп кааптар. Бистиң сорулгавыс – малчыннар улаштыр ирбисти истеп сүре бербес кылдыр, хемчеглерни алыры" – деп, ол тайылбырлаан.
Кызыл дептерже кирген араатан аң тыва малчыннарның мал-маганынче халдап, кажаа-хораазынче кире берген таварылгалар бо-ла болгулаар. Ирбис кирип шыдавас кылдыр кажаа-хораазын быжыглап алзын дээш, малчыннарга дуза көргүзер ажылдарны доктаамал чорудуп турза-даа, ындыг таварылгалар болгулаар. Малчыннарның когаралын херек кырында эгидип бээри нарын айтырыг турган. Бо удаада  "Тыва" бойдус парыгы чаа төлевилел күүселдези-биле боттарынга тускай садып алган малындан хой бажы-биле чидиригни эгиткен.
Ирбис – шупту деңнелдиң Кызыл дептеринче киир бижиттинген ховар дээн диис аймааның бир төлээзинге санадыр. "Экология" национал төлевилелдиң “Биологтуг объектилерни камгалап-кадагалаары болгаш экотуризмни хөгжүдери” федералдыг төлевилелде кирген дириг амытаннар делегейиниң 13 ховар объектилериниң бирээзинге ол санадыр. Россияның Бойдус яамызы Кызыл дептерде араатаннарны санап-чизелээриниң методиктиг сүмелерин ажылдап кылгаш, бадылаан. Эксперттернии-биле алырга, делегейде бар ирбистерниң 2 хире хуузу Россияда, азы 70-90 санныг хар ирбижи бар, ооң 40 хирези - Тывада. Ирбистер чедери берге, даглыг черлерде чурттап турары-биле, оларның шын санын үндүрери болдунмас бооп турар.