Тываның Баштыңы Дээди Хуралдың депутаттарынга республика чазааның ажыл-чорудулгазының түңнелдерин база чаа чылдың сорулгаларын таныштырган

Бөгүн, апрель 12-де, Чазак бажыңынга ТР-ниң Дээди Хуралының (парламентиниң) депутаттары чыылгаш, чаңгыс айтырыг – 2022 чылда республика чазааның ажыл-чорудулгазының үре-түңнелдери болгаш 2023 чылда кылыр ажылдары-биле танышкан.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг “Россия Федерациязының субъектилеринде эрге-чагырганың ажык-чарлыын организастаар кол принциптер дугайында” 2021 чылдың декабрь 21-де № 414-ФХ федералдыг хоойлунуң 8 чүүлүнүң 1 кезээниң 4-кү пунктузу база 25 чүүлүнүң 8-ки пунктузу болгаш Тыва Республиканың Конституциязының 103 чүүлүнүң 7-ги пунктузу езугаар, республика Чазааның эрткен чылда ажыл-чорудулгазынга ниити демдекти берип, чоокку үеде кылыр ажылдарын кысказы-биле илеткеп, регионалдыг парламент депутаттарының айтырыгларынга тодаргай харыыларны берген.
Тываның Баштыңы 2022 чыл - бүгү Россияның база Тываның төөгүзүнде онза черни ээлээнин айыткан. Дыка хөй болуушкуннар тускай шериг операциязы-биле холбашкан. Тыва оолдарның ТШО зоназынче аъттанганы, эки турачылар, долу эвес мөөңнээшкин республиканың ниитилел-политиктиг байдалынга, ол ышкаш экономиказынга салдарын чедиргенин демдеглээн. Төрээн чуртун камгалаар ыдык хүлээлгеже Тываның төлептиг оолдары чоруткан. Олар эрес-дидим, коргуш чок чоруу-биле хөйнү кайгадып, дайынчы орден-медальдарга төлептиг болган. “Ынчалза-даа чидириглер бисти оюп эртпээн, Төрээн чурту дээш тынын берип, бажын салган тыва оолдарывыска мөгейигниң сактыышкын минутазын чарладым” - деп чарлаан.
“Бодунуң шериг албан-хүлээлгезин күүседип турар Ада-чурттуң камгалакчыларынга өөрүп четтиргенимни илергейлеп, оларның өг-бүлелеринге маадырлыг, туруштуг база шыдамык чоруу дээш өөрүп четтиргенимниң сөстерин дамчыдып, маадыр оолдарывыс аал-оранынга тиилелгелиг, амыр-менди чанып келирин күзедим” – деп, ол илергейлээш, 2022 чылда ТШО киржикчилерин болгаш оларның өг-бүлелерин бүгү талалыг деткиири Тываның Чазааның бирги ээлчегде шиитпирлээр айтырыы болганын демдеглээн. Бо талазы-биле Республиканың каттышкан штавы ажылдап турар. “Депутаттар ол дугайында дыка эки билирлер, чүге дизе аңаа хамаарышкан эрге-хоойлу актыларын хүлээп алырынга киржип турганнар” - деп, регион баштыңы демдеглээн.
Федералдыг хоойлуларга дүүштүр Тываның эрге-хоойлу баазазын чурумчудар улуг ажыл кылдынган. Дээди Хурал шериг албанныгларның өг-бүлелеринге дуза көргүзеринче угланган республика хоойлуларын хүлээп алган. Чер хоойлужудулгазынче өскертилгелерни кииргенинден чуртталга тудуун калбартыр арга тургустунган. Тываның Чазаа нормативтиг муң алды чүс ажыг эрге-хоойлу актыларын хүлээп алган.
Регионнуң социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң бот-тускайлаң программазында хемчеглер боттанып турар. Кызылдың аэропортунда агаар эрттирилге пунктузун база Хандагайты–Боршоо автомобиль эрттирилге пунктузун эде чаартыр ажылдар кидин-түлүк. Хандагайтыга онза экономиктиг зона туттунар. Ол Россия-Моол-Кыдат чурттар аразының экономиктиг харылзаазын быжыглаар төлевилелдиң бир кезээ болур. Россия биле Кыдаттың күрүне баштыңнарының чоокта чаа ужуражылгазының соонда, ук төлевилелге сонуургал улгатканын дыңнаткан.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Дээди Хурал депутаттарының мурнунга Чазактың ажылының дугайында отчетту таныштырып тура, республикада национал төлевилелдерниң боттанылгазын база илеткээн. Республика 11 национал төлевилелде база аңгы-аңгы программаларда чедиишкинниг киржип турар.
Республиканың экономиказынче инвестицияларны хаара тудары хөгжүлдениң өзек тепкиижи болур. 2022 чылда кол капиталче салыышкыннарның ниити хемчээли 17,3 млрд рубль болган. Ындыг болзажок, бо көргүзүгнү ам-даа каш катап улгаттырар херек деп, регионнуң баштыңы демдеглээн.
Ооң мурнунда чылга деңнээрге, 2022 чылда 30 муң дөрбелчин метр хөй – 140 муң дөрбелчин метр чуртталга шөлүн туткан. Эргижирээн болгаш аварийлиг чуртталга бажыңнарындан өскээр көжүрер программаның 2013-2018 чылдарда доозар чадазын төндүрген, ажылдар ам-даа уламчылаарын В. Ховалыг илеткээн.
Парламентарийлерниң ачызында чуртталга тудуун калбаа-биле эгелээринге хоойлужудулга деткимчезин алган. Социал-экономиктиг хөгжүлдениң бот-тускайлаң программазы болгаш инфраструктурага бюджет чээлилери-биле инженерлиг инфраструктура акшаландырыышкыны шиитпирлеттинген.
Шиитпирлээр айтырыглар, нарын чүүлдер ам-даа бар. Ындыг болзажок, Тываның шупту чонунуң деткимчезиниң ачызында Дээди Хурал, тус чер бот-башкарылга органнары, ниитилел-политиктиг, шажынчы каттыжыышкыннар 2023 чылда – Чоннуң чаңгыс эп-сеткилиниң чылында кылыр ажылдарывысты ниити күжениишкинеривис-биле чедип алырывыска бүзүрээр мен деп, ол илеткелин дооскан.
Регионнуң парламент депутаттары Тыва Чазактың ажылынга хамаарыштыр айтырыгларны салган, республика чазааның кежигүннери аңаа тодаргай тайылбырларын берген.
ТР-ниң Дээди Хуралының Конститусчу-эрге-хоойлулуг политика болгаш күрүне тургузуунуң талазы-биле комитет даргазы В.Г. Глухов “2022 чылда Тыва Республиканың Чазааның ажыл-чорудулгазының дугайында Тыва Республиканың Баштыңының отчедунуң дугайында” Тыва Республиканың Дээди Хуралының (парламентиниң) доктаалының төлевилелин чыылганнарга таныштырган. Депутаттар кол макроэкономиктиг көргүзүглерниң өзүлдезин, Тыва Республиканың каттышкан бюджединиң 13 хууга өскенин, тудуг-суурларның хөгжүлдезин демдеглээн. Ол ышкаш Тыва Республиканың Чазааның стратегиязы деткимчени алган.