11.04.2023
Тываның Чазаа республиканың эрткен чылда кылган база 2023 чылда кылыр ажылдарының дугайында отчетту белеткээн. Тываның Чазааның бирги вице-премьери Владимир Донских отчеттуң кол темаларын илеткеп, эрткен чылда республиканың чедип алганы кол көргүзүглерин таныштырган. Эрткен чыл Тывага Чаа шиитпирлерниң чылы болган.
Вице-премьер тускай шериг операциязының киржикчилерин база оларның өг-бүлелерин деткээн информация-биле илеткелин эгелээн. Республика Баштыңы Владислав Ховалыгның инициативазы-биле, тускай шериг операциязының киржикчилериниң өг-бүлелеринге чаңгыс удаа бээр төлевирлер, хөмүр, ыяш, ЧКА дээш төлевирлерге компенсация, уруглар садынче олут тускайлаары, үндүрүглер төлевирлеринден хостаары, мобилизастаттынганнарның ажы-төлүнге материалдыг деткимче көргүзериниң нормативтиг-эрге-хоойлу актылары хүлээп алдынган. Ол ышкаш Россияның чаа регионнары – ДУР, ЛУР, Херсон база Запорожье областарның чурттакчы чонунга гуманитарлыг дуза кылдыр 5 млн ажыг рубль түңге 54 тонна чүъктү хөй-ниитиниң идепкейжи киржилгези-биле Тыва чоруткан.
Чаагай чоруктуң чугула көргүзүглерниң бирээзи – Тываның чонунуң назы-хары узаан: план-биле эрткен чылда ол 65,69 хар болур тургаш, 67,27 хар болуп, 2021 чылга деңнээрге 0,4 хар немешкен (66,9 хар). Республика өзүп-көвүдээри-биле мурнуку черде: 2022 чылда 5997 чаш төрүттүнген. Тыва өзүп-көвүдээри-биле РФ-те Чечняның соонда, ортумак российжи көргүзүгден ийи катап хөй чаштар төрүттүнген.
Эмчи кадрларын деткээн программаның ачызында, ооң мурнунда чоруй барган турган 89 эмчи эрткен чылын Тываже эглип келген, республика бюджединден эмчилерге чаңгыс катап бээр 1 млн база 200 муң рубль хемчээлдиг төлевирни беш чыл дургузунда төлээр. Аныяк башкыларны хаара тудары-биле саң-хөө деткимчезин берип турар: «Мен – башкы мен» регион программазы-биле чаңгыс школага 3 чылдан хөй үеде ажылдаан башкыларга “деткимчени” көргүскен, 72 башкы ону алган.
Тыва өөредилге системазының хөгжүлдезинче ниитизи-биле 15 млрд рубльди, 2021 чылга деңнээрге 42 хуу хөй акшаны угландырган. «Демография» национал төлевилел чорудулгазы-биле 3 хар чедир назылыг чаштарга 360 олуттуг беш уруглар садын туткан. Уруглар садтары-биле хандырттынмаан чаштарның саны эрткен чылда 7 хуу кызырылган. «Өөредилгениң школа системазын модернизастаары» федералдыг программа боттанылгазы-биле 27 школага капитал септелгени кылган.
Тывада социал керээ киржикчилериниң саны көвүдээн: 2022 чылда 4173 кижи-биле керээни чарган, 2021 чылга деңнээрге 476 кижи хөй. Соцкерээ-биле 14,3 муң ажыг кижи ажылдап турар, азы республикада эвээш орулгалыг хамаатыларның ниити санының 14,7 хуузу. Эрткен чылын биче болгаш ортумак сайгарлыкчы чорук адырында ажылдап турарларның саны 20133 кижи тургаш, 25919 кижи четкен. “Ажыл чок” деп албан ёзузу-биле бүрүткеткен кижилерниң саны 5 муң кижиге, азы 54,7 хуу эвээжеп, 5,9 муң кижи болган (2021 чылда - 10,9 муң кижи турган).
Тывада ядыы-түреңги чоруктуң деңнели баткан: республикада ол 29,3 хуу хире (РФ – 10,5 хуу). Баш бурунгаар көргүзүглер-биле алырга, 2021 чылга деңнээрге яды-түреңги чоруктуң деңнели 3,5 хуу пунктуга чавызаан.
Тыва Сибирьде эң “аныяк” регион болуп артпышаан – чурттакчы чоннуң ортумак назыны 30 хар болза, Россияда ол 40,4 хар. Регионнуң чурттакчы чонунуң үш кезии - аныяктар. Аныяктарның сайгарлыкчы чоруун деткиир база нептередир сорулга-биле, 6,3 млн рубль акшага 35 социал ужур-дузалыг төлевилелдерни акшаландырган. Тыва Республикадан 16 социал төлевилелдер бүгү-российжи мөөрейлерге тиилээш, федералдыг бюджеттен 4,7 млн рубльди алган. Аныяктар херектериниң талазы-биле федералдыг агентилел «Чылдың чедиишкини» номинацияда чурттуң тергиин 10 регионунуң санынче Тываны киирген.
Республика кол макроэкономиктиг көргүзүглер-биле 2022 чылды эки бурунгаарлаашкынныг дооскан. 2021 чылга хамаарыштыр үлетпүр бүдүрүлгезиниң индекизи 137,1 хуу болган. Казымал байлактар тывар организациялар үлетпүр бүдүрүлгезиниң хемчээлиниң өзүлдезин хандырган.
Тывада чуртталга тудуун ажыглалга киирер план 25,8 хууга ажыр күүсеттинген. Эрткен чылын 139,7 муң дөрбелчин метр чуртталга шөлүн туткан. 2021 чылдың деңнелинден 1,8 хуу хөйге, азы бир чурттакчыга онааштыр 14,8 дөрбелчин метр чурттаар чер-биле хандырган. Планнап турганындан 62,4 хуу хөйге, азы 8319 өг-бүлениң чуртталга байдалын экижиткен.
Республика 98,68 км хемчээлдиг 73 объектиде күрүнениң, тускай сорулгалыг база «Айыыл чок шынарлыг оруктар» национал төлевилелдиң шупту кол тускай көргүзүглерин күүсеткен. Бөгүнде регион оруктарының 49,45 хуузун нормага дүүштүр кылган, а план 48,51 хуу турган. 92,721 км оруктарны база 31 көвүрүгнү септеп-селип, эде чаарткан.
Тываның Чазаандан ажылчын бөлүктер график ёзугаар кожууннарны эргип, республиканың чонунга эрткен чылда ажылын база чоннуң чагыглары канчаар күүсеттингенин отчеттап турар. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг апрель 12-де республиканың Дээди Хуралының депутаттарынга чазактың отчедун таныштырар.
Тываның Чазааның сайтызындан отчёттуң долу сөзүглелин көрүп болур.