Тыва Россияның Тудуг яамызының шугуму-биле федералдыг программаларның күүселдезин чедип алган

Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Россияның тудуг сайыды Ирек Файзуллин-биле ужурашкаш, Тывада тудуг адырының 2022 чылда түңнелдерин таныштырган. Бистиң республика отчеттуг үе дургузунда, киржип турары федералдыг программаларының көргүзүглерин күүсеткен.
Тудуг ажылдары 2022 чылда декабрь төнчүзүнге чедир чорутканындан, чуртталга бажыңнарын киирериниң хемчээли өскен. Чаа чыл бүдүүзүнде, Олег Саган-оол аттыг кудумчуда 90 квартиралыг беш каът, ниити шөлү 8421,4 дөрбелчин метр бажыңның 4 дугаарының 1-ги база 2-ги тудуундан 82 кижи чаа квартираларының дүлгүүрлерин алган. Ол бажыңнарны аварийлиг чуртталга бажыңнарындан хамаатыларны өскээр көжүрер республиканың адрестиг программа күүселдези-биле туткан.
2013 чылдан бээр шөйлүп келген программа чадазы ынчаар доозулган. Өскээр көжүрүлде программазы-биле аварийлиг 80,028 муң кв.м. бажыңнарны бузуп, 6359 кижиниң азы 2210 өг-бүлениң чуртталга байдалын экижиткен. Тыва Республиканың девискээринге 11 ай дургузунда 138,7 муң дөрбелчин метр чуртталга бажыңын ажыглалче киирген, азы 2022 чылдың планындан 124,9 хуу.
Чуртталга-коммунал ажыл-агыйын эде тургузарынга деткимче фондузу – күрүне корпорациязының саң-хөө деткимчези-биле ол-ла объектилерде, өскүс болгаш ада-иезиниң хайгааралы чок арткан уругларны чурттаар чер-биле хандырар “Чурттаар арга чок чуртталга фондузун эвээжедирин хандырары” төлевилелди база боттандырган.
2022 чылда «Чурттаар чер болгаш хоорай хүрээлели» национал төлевилелдиң “Арыг суг” федералдыг төлевилели-биле Шагаан-Арыг хоорайда суг хандырылгазының стратегтиг объектизи – суг черин туткан. Хүнде 7500 куб метр суг чыыр күчүлүг объект республиканың 8 муң ажыг чурттакчызын шынарлыг ижер-биле хандырып турар. 2024 чылдың төнчүзүнге чедир, Тывага суг хандырылгазының 5 объектизин ол-ла федералдыг төлевилел-биле тудуп, төпчүткен суг хандырар системадан шынарлыг ижер сугну алыр республика чурттакчыларның үлүүн 47,6 хуу көвүдедип, а хоорай чурттакчыларын – 69,8 хуу чедирери планнаттынган.
Тывада тудугну хөгжүдери-биле чергелештир, инженер четкилерин база коммуникацияларны чаагайжыдар ажылдар чоруп турар. Регионга тудуг адырының келир үезиниң айтырыы - инженер четкилерин чогуур деңнелче киирери-биле, ол сорулгага немелде акша-хөреңгини тып турарын Владислав Ховалыг дыңнаткан:
"Кызыл хоорайда база ооң чоогунда девискээрлерде тудуглар элээн шапкынчаан. Комплекстиг планнарны ажылдап кылдывыс. Инженер четкилерин болгаш коммуникацияларны база чергелештир тудары көрдүнген. Россияның Тудуг яамызы-биле кезээде дугуржур айтырыывыс ол болур. Ам немелде акшаландырыышкын дөстерин хаара тудар аргаларны дилеп тур бис”.
Специалистерниң бөгүнгү көрүжү-биле алырга, Кызылда болгаш Шагаан-Арыгда инженер четкилериниң 80 хире хуузу аргажок эргижирээн. 2023 чылдың январьда, Россияның регион хөгжүлдезиниң федералдыг комиссия хуралында, Тыва «ТР-ниң коммунал инфраструктура системазын модернизастаары» программаны камгалап алган. Кызыл хоорайда чылыг хандырылгазының үш объектизин база суг хандырылгазының бир объектизин, Шагаан-Арыгда суг дамчыдылгазының бир объектизин бүрүнү-биле чаартырынга 616 млн хире рубльди тускайлаан.
Кызыл хоорайда чылыг трассазын чаарткан, ам аңаа хуу бажыңнарны кожуп болур. «Экология» национал төлевилелдиң “Арыг агаар” федералдыг төлевилелинге Тываның найысылалы эрткен чылын киришкеш, агаарның хирлениишкинин эвээжедир арганы алган. 2024 чылдың октябрьда айыттынган объектилерниң эде чаартылгазы доостур.
Тываның Баштыңы Россияның тудуг сайыды-биле чиигелделиг ипотекада республика төлевилелиниң чамдык чүүлдерин, Тудуг яамызы-биле ДОМ.РФ-тиң кады боттандырар аргаларын сайгарып чугаалашкан. Тыва тускай ипотека программазынче кирип, чаа тудугларда квартираларны 2 хуу чедир ставка-биле садып алырынга республика чурттакчыларынга ипотека чээлизин долдуруп болурун сагындыраал. Бо үеге чедир ындыг ставканы чүгле Ыраккы чөөн чүк федералдыг октугтуң чурттакчылары ажыглап турган.