26.01.2023
«Культура» национал төлевилелдиң “Культура хүрээлели” федералдыг төлевилел боттанылгазынче регион 2019 чылдан эгелеп идепкейлиг киржип эгелээш, 12 модельдиг библиотеканы туткан. Дөрт чыл дургузунда, библиотека системазының эде чаартылгазынче федералдыг бюджеттен 100 млн. рубльди, регион кады акшаландырылгазындан 12,6 млн рубльди үндүрген.
Бо чылын ам-даа 3 библиотеканы эде кылыр. Барыын-Хемчиктиң ТБС төп кожуун библиотеказы, Бай-Тайганың ТБС Кызыл-Даг салбыры база Мөңгүн-Тайганың ТБС Мугур-Аксы суурда кожууннуң төп уруглар библиотеказы эде чаартынар, ынаар 20 млн рубль көрдүнген.
2019 чылдан республиканың библиотекалары 80 чагыгны белеткеп кииргенин, эде чаартылганың күрүне деткимчезинче чыл санында-ла 20 ажыг ном саңнары ынаар кордап турарын, регионда төлевилел боттандырылгазының удуртукчузу А.С. Пушкин аттыг Национал библиотека дыңнаткан. Эксперттерниң салган баллдарынга даянгаш, нарын рейтинг системазы-биле киржикчилерни шилиир, оон аңгыда киржилгеже чагыгны шын долдурарының ужур-дузазы улуг. Конкурс документилериниң белеткел үезинде, 2021 чылдың апрельде, регионнуң Культура яамызынга методиктиг-тайылбыр дузазын көргүзер кылдыр чалааны-биле, Россияның күрүне библиотеказының модельдиг библиотекалар специалистери Арина Роот биле Елена Григорьева Тывага келгеш, төлевилел киржикчилеринге тодаргай тайылбырны берген.
2019 чылда Чөөн-Хемчиктиң төпчүткен библиотека системазының Теве-Хая көдээ библиотеказы 5 млн рубль хемчээлдиг федералдыг субсидия-биле эде чаартынгаш, республикада чаа үениң бир дугаар библиотеказы болган. Төлевилел боттаныышкыны-биле библиотеканың ном фондузу 3454 экземплярга чаартынган, дыштаныр болгаш номчуттунарынга аянныг булуңнуг, депшилгелиг чурагай дериг-херекселдерлиг, Wi-Fi-же база Национал электроннуг библиотеканың болгаш өске-даа российжи электроннуг библиотекаларның медээлер баазазынче кирер арганы алган. Библиотеканың шөлү 87 дөрбелчин метр турганындан 123 чедир улгаткан.
Дараазында чылдарда Эрзинниң ТБС Мөрен көдээ библиотеказы, Кызылдың ТБС уругларның төп кожуун библиотеказы, Барыын-Хемчиктиң ТБС уругларның төп кожуун библиотеказы, Чеди-Хөлдүң ТБС Хөлчүк көдээ филиалы, Сүт-Хөлдүң ТБС уругларның төп кожуун библиотеказы, Ак-Довурак хоорайның төп хоорай библиотеказы модельдиг кылдыр эде туттунган.
2022 чылда Кызылдың, Бай-Тайганың база Чеди-Хөлдүң ТБС төп кожуун библиотекалары, Чаа-Хөлдүң ТБС Ак-Дуругнуң көдээ филиалы база Кызыл хоорайның А.П. Гайдар аттыг ТБС хоорайның төп уруглар библиотеказы эде чаарттынган.
«Культура» национал төлевилел-биле муниципалдыг библиотекаларны эде тудар арга-дуржулга республика деңнелинче нептереп, 2021-22 чылдарда модельдиг библиотека ажыдар регионнуң конкурс шилилдезиниң түңнелинде, үш ном шыгжамыры модернизастаттынган: Өвүрде уругларның төп кожуун библиотеказы, Каа-Хемниң төп кожуун библиотеказы база Кызыл хоорайның М. Горький аттыг төпчүткен библиотека системазының массалыг филиалы.
Тываның модельдиг библиотекалары ажылдың депшилгелиг хевирлерин ажыглап, чаңчыкканывыс «библиотека» деп билигден “эртир өзе” берген. Ном фондулары 40 хуу чаартынган. «Национал электроннуг библиотека» (НЭБ) федералдыг күрүне информация системазынче кирер точкалар ажык. Келген кижилерниң аңгы-аңгы хереглелдеринге тааржыр таарымчалыг булуңнар тургустунган.
Баш бурунгаар шинчилелдерден алырга, Тываның чаартынган библитекаларында ном бергениниң бүрүткели 30 хуу, а кээп турар кижилерниң саны 40 хуу өскен.
Чеди-Хөлдүң ТБС төп кожуун библиотеказының директору Алефтина Сарыг-Лама чаартынган хевирге 4 ай ажылдап турарын, суурнуң амыдыралында кайгамчык бо болуушкун библиотека ажылдакчыларының база чоннуң чуртталгазын эки талаже көзүлдүр-ле өскертипкенин чугаалаан.
«Бистиң библиотекавыс ооң мурнунда өскелерден ылгал чок, эргижирээн фондулуг, элей берген эт-септиг, ындыг-ла залдарлыг турдувус – деп, Алефтина Сарыг-Лама чугаалаан. - Национал төлевилелге киришкенивис ачызында алган 10 млн. рубль акшавыс-биле, септелгени кылгаш, чаа эт-септи, дериг-херекселди садып ап, ном фондузун чаарттывыс. Ооң мурнунда чүгле компьютер-биле принтерлиг турган болзувусса, ам интерактивтиг киосктан болур хемчеглеривис дугайында суур чонунга дыңнадып турар бис. Улуг эвес суй-белектерни парлаар 3D-принтеривис, виртуалдыг чүүл көөр ийи эжеш карак-шилдеривис, ийи даараныр машинавыс, 4D-номнар дээш, өске-даа ажыктыг чүүлдер бар».
Чыл эгезинде Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Чеди-Хөлдүң чаартынган библиотеказынга чорааш, канчаар өскерли бергенин боду көрген. Чон модельдиг библиотекаже үзүк чок кээп турарын библиотеканың ажылдакчылары өөрүшкү-биле дыңнаткан. Ооң мурнунда хүнде сес кижи кээп турган болза, ам оларның саны 40 чеде бээр.
«Көргүзүүвүстү бадырбайн, ам-даа улам эрестиг ажылдаарывыска улуг хей-аътты ол берип турар. Бүгү назынымда библиотека системазында ажылдап чор мен, бистиң ажылывыс мынчаар өскерли бээр деп кажанда-даа бодавайн чордум» - деп, Алефтина Сарыг-Лама демдеглээн.