Тывада уруглар-биле кижизидилге болгаш профилактика ажылдарын күштелдирер

22.09.2022 Тывада социал төлевилелдерге грант деткимчезин эде көөр. ТР-ниң Чазааның даргазының оралакчызы Елена Хардикова, келир чылда регион грантыларының конкурс тиилекчилерин аңгы илередирде, спортчу, дыштанылга, чогаадыкчы болгаш уруглар-биле ажылды организастаарынче угланган өске-даа инициативаларны көөрүн дыңнаткан. Чижээ, «Бажыңнар девискээриниң тренери» азы «Кадык амыдыралдың инструктору» дээн ышкаш төлевилелдерни боттандырарын көөр. Республика Баштыңы Владислав Ховалыг уругларның чурум үрээшкининге база уругларга хамаарыштыр кем-херек үүлгедиглеринге удур профилактика ажылдарынга турааскаткан хурал үезинде, уруглар-биле кижизидилге болгаш профилактика ажылын күштелдирер чаа сорулгаларны салыр шиитпирни үндүрерин яамылар болгаш ведомстволар удуртукчуларының мурнунга айыткан.
Чүгле өөредилге албан черлериниң иштинде эвес, а республика деңнелинде кижизидилге чорудуун организастаар аргаларны бүрүнү-биле чаартыры негеттинип келгенин Ховалыг чугаалаан. Уруглар-биле тапталган ажылдан үнүп, чаа арга, хевирлерни тыварын Тываның Баштыңы негээн.
ТР-ниң ИХЯ информастыг төвүнүң сан-чурагайындан алырга, бо чылдың 8 айында уругларның кем-херек үүлгедиглери өскен: эрткен чылын 135 турган болза, бо чылын - 138. Эрткен чылдың бо үезинге деңнээрге 19 хуу хөй, азы 59 бичии болгаш элээди уруглар чок болганы бүрүткеттинген. Бодунуң амы-тынынга четтинген чоруктарның көвүдеп турары дүвүренчиг. Ведомстволар аразының сан-чурагайындан көөрге, бо чылын Тывада 28 бичиилер база элээдилер амы-тынынга четтинер часкан болза, оларның 13-жү мөчээн.
Бо күзүн өөредилге черинге өөреникчилер-биле коргунчуг болуушкун хөлзээзинни болдуруп, чогуур хыналдаларны көдүртүп, харыысалга чок удуртукчуларга хамаарыштыр шыңгыы хемчеглерни онаап, структурлуг өскерлиишкиннерни болдурган. Өөредилге сайыды Алексей Храмцовтуң дыңнадыы-биле алырга, Тываның кадет корпузунга ам улуг өскерлиишкиннер болур.
Ондактыг бөлүкке хамааржыр оолдарже онза кичээнгей херек, аңгы-аңгы учеттарда ындыг оолдарның саны республикада 1800 хире кижи четкен, оларның 400-зү – назы четпээннер херектериниң талазы-биле комиссияның хайгааралында. Багай хүрээлелден халбактанып үнеринге холун сунуп, дузаны көргүзүптер, харыысалгалыг болгаш соруктуг дагдыныкчызы апаар кураторну быжыглаары чугула.
Назы четпээннер херектериниң талазы-биле тус чер комиссияларының хуралдарын кожуун чагырга даргалары  баштаар ужурлуг. «Ол түр үениң хемчээ эвес-тир – деп, Владислав Ховалыг демдеглээн. – Бодунуң кожуунунуң девискээринде болуушкуннар дээш харыысалгалыг болганда, ажылды аайлап-баштап, чиге тургузуп алзын. Оон билиг-мергежилдиг, арга-дуржулгалыг специалистке дагзып каар».
Школаларда кижизидилге ажылын күштелдирер. Чаа федералдыг өөредилге стандарттары езугаар, патриотчу, саң-хөөчү, экологтуг кижизидилгениң ужур-утказын бедидери, уругларның мөзү-бүдүш шынарын, Төрээн чуртунга ынакшылын, төөгүге хүндүткелин сайзырадыр. Республиканың шупту школаларынга театрлар база спортчу клубтар ажыттынар. Нацтөлевилелдер-биле септеттинген школаларга уругларның инициативалар төвүн ажыдып, аңаа уруглар боттарының төлевилелдерин чогаадып, хемчеглерни эрттирер. Ол ышкаш, өөредилге черлериниң штадынга директорнуң кижизидилге болгаш уругларның хөй-ниити шимчээшкиннери-биле кады ажылдажылга талазы-биле чөвүлекчилерин база ажылдадыр. 2024 чылда Тывага 410 ындыг ажылдакчыларны өөредир.
ТР-ниң Кадык камгалал яамызы ниити профилактика ажылында бодунуң үлүүн база киириштирип турар. 2022-2025 чылдарда Тывада уругларның психиктиг кадыкшылын камгалаар талазы-биле регион программазын ажылдап кылгаш, бадыладыры-биле республика чазаанче кииргенин, кадык камгалал сайыдының бирги оралакчызы Марианна Куулар хуралда дыңнаткан. Ол программа хемчеглериниң шынарлыг күүселдезинден, уруглар ортузунга сагыш-сеткил аарыглары база боттарының амы-тынынга четтинер чоруктар саны эвээжээр ужурлуун айыткан.